Υπογονιμότητα και εξωσωματική γονιμοποίηση-Ένας θαυμαστός καινούριος κόσμος
Από τον κ. Κωνσταντίνο Δημητρόπουλο,
Μαιευτήρα-Γυναικολόγο, Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ΜΗΤΕΡΑ
Σύντομα κλείνουν 30 χρόνια από τη γέννηση του πρώτου παιδιού –τo 1978– με εξωσωματική γονιμοποίηση, μια διαδικασία που παρέχει λύση στο πρόβλημα της υπογονιμότητας, το οποίο απασχολεί ένα σημαντικό ποσοστό ζευγαριών. Παρακάτω προσεγγίζουμε τους κύριους άξονες που σχετίζονται με την υπογονιμότητα και την αντιμετώπισή της.
Τι εννοούμε όταν λέμε υπογονιμότητα;
Ως υπογονιμότητα χαρακτηρίζεται η αδυναμία επίτευξης κύησης από δύο συντρόφους που έχουν ελεύθερες και τακτικές σεξουαλικές επαφές επί ένα τουλάχιστον έτος. Υπολογίζεται ότι αφορά το 10-15% των ζευγαριών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία.
Τι περιλαμβάνει ένας έλεγχος για τη γονιμότητα των δύο συντρόφων;
Εκτός από τη λήψη ιατρικού ιστορικού και από τους δύο συντρόφους, από τη γυναίκα απαιτούνται τα εξής:
• Υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων
• Ορμονολογικές εξετάσεις
• Υστεροσαλπιγγογραφία για τον έλεγχο της κοιλότητας της μήτρας και της διαβατότητας των σαλπίγγων
Επιπλέον, απαιτείται από τον άνδρα έλεγχος της ποιότητας του σπέρματος με ένα σπερμοδιάγραμμα. Ανάλογα με τα αποτελέσματα των παραπάνω εξετάσεων, μπορεί να χρειαστεί να γίνουν επιπλέον εξετάσεις, όπως λαπαροσκόπηση, υστεροσκόπηση κ.ά.
Τι είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση;
Εξωσωματική γονιμοποίηση είναι η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο στο ιατρικό εργαστήριο και όχι μέσα στο σώμα της γυναίκας, όπως γίνεται με τον φυσικό τρόπο.
Πότε ένα ζευγάρι καταφεύγει στην εξωσωματική γονιμοποίηση;
Όταν οι σάλπιγγες της γυναίκας είναι κατεστραμμένες ή η ποιότητα του σπέρματος είναι πολύ χαμηλή, η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί τον μόνο τρόπο για να επιτευχθεί η σύλληψη. Επιπλέον, εφαρμόζεται όταν οι άλλες μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (πρόκληση ωορρηξίας, σπερματέγχυση, χειρουργικές επεμβάσεις) έχουν αποτύχει.
Βασικά στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης
Α. Πρόκληση ωοθηκικής διέγερσης
Η πρώτη κύηση μετά από εξωσωματική επιτεύχθηκε με τη λήψη ενός μόνο ωαρίου που προερχόταν από ένα ωοθυλάκιο, κατά τη διάρκεια ενός φυσιολογικού κύκλου. Σήμερα, για την αύξηση του ποσοστού των κυήσεων, γίνεται διέγερση των ωοθηκών,ώστε να ληφθούν περισσότερα ωάρια. Τα φάρμακα (ορμόνες) που χρησιμοποιούνται για τη διέγερση των ωοθηκών λέγονται γοναδοτροπίνες και συνδυάζονται με μια άλλη ορμόνη που σκοπό έχει να εμποδίσει την πρόωρη ωορρηξία και την απώλεια των ωαρίων πριν την ωοληψία. Οι ορμόνεςαυτές χρησιμοποιούνται για πάνω από 30 χρόνια και μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες δεν έχουν δείξει κάποιο κίνδυνο από τη χρησιμοποίησή τους. Η παρακολούθηση της ωοθηκικής διέγερσης γίνεται με υπερηχογραφικό και ορμονολογικό έλεγχο και για το σκοπό αυτό θα χρειαστούν 4-5 επισκέψεις της γυναίκας στο Κέντρο Εξωσωματικής Γονιμοποίησης.
Β. Ωοληψία και γονιμοποίηση
Η λήψη των ωαρίων γίνεται διακολπικά με υπερηχογραφικό έλεγχο, υπό άσηπτες συνθήκες και παρουσία αναισθησιολόγου, ο οποίος χορηγεί ενδοφλέβια αναλγησία μικρής διάρκειας. Μετά την ωοληψία, η γυναίκα παραμένει στη Μονάδα για 30-60 λεπτά και στη συνέχεια αποχωρεί. Την ίδια ημέρα, ο σύζυγος παραδίδει το σπέρμα στον εμβρυολόγο και γίνεται η γονιμοποίηση των ωαρίων με την κλασική μέθοδο ή με τη βοήθεια της μικρογονιμοποίησης.
Γ. Εμβρυομεταφορά
Η εμβρυομεταφορά είναι απλή διαδικασία, διαρκεί περίπου 15 λεπτά και δεν απαιτεί νάρκωση. Γίνεται συνήθως τη δεύτερη ή τρίτη ημέρα μετά την ωοληψία, ενώ αν τα έμβρυα έχουν φθάσει στο στάδιο της βλαστοκύστης, η εμβρυομεταφορά γίνεται την 5η ή 6η ημέρα. Συνήθως μεταφέρονται δύο-τρία έμβρυα για να αποφευχθεί η αύξηση του ποσοστού πολυδύμων κυήσεων. Τα έμβρυα που περισσεύουν, αν είναι καλής ποιότητας, μπορούν να καταψυχθούν και να χρησιμοποιηθούν από το ζευγάρι σε μια μελλοντική προσπάθεια, η οποία, βέβαια, δεν θα περιλαμβάνει διέγερση ωοθηκών ούτε και ωοληψία.
Μετά την εμβρυομεταφορά η γυναίκα παραμένει κλινήρης για 30 λεπτά και εν συνεχεία αποχωρεί από τη Μονάδα.
Δ. Αποτελέσματα – Ποσοστό επιτυχίας
Δώδεκα ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά γίνεται το τεστ κυήσεως της β-hCG στο αίμα. Αν το αποτέλεσμα είναι θετικό, ακολουθεί υπερηχογραφικός έλεγχος σε δύο εβδομάδες, για να επιβεβαιωθεί ότι όλα βαίνουν καλώς. Αναφερόμενοι πάντα στον μέσο όρο, θα λέγαμε ότι το ποσοστό κλινικής κύησης ανά εμβρυομεταφορά κυμαίνεται μεταξύ 30-40%, με τα καλύτερα αποτελέσματα σε γυναίκες κάτω των 35 ετών.
Οι σημαντικότερες εξελίξεις
• Βιοψία εμβρύων για προεμφυτευτική διάγνωση με σκοπό την επιλογή υγιών εμβρύων για εμβρυομεταφορά, σε ζευγάρια που μπορεί να μεταδώσουν στα παιδιά τους κληρονομικά νοσήματα. Στην Ελλάδα αποτελεί ρουτίνα η προεμφυτευτική διάγνωση σε φορείς β-μεσογειακής αναιμίας.
• Κατάψυξη ωαρίων και ωοθηκικού ιστού για τη διατήρηση της αναπαραγωγικής ικανότητας σε γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία που θα προκαλέσουν βλάβη στις ωοθήκες τους.
• In vitro ωρίμανση ωαρίων:
Ωάρια συλλέγονται από μικρά θυλάκια χωρίς διέγερση των ωοθηκών και, αφού ωριμάσουν στο εργαστήριο, ακολούθως γονιμοποιούνται. Έτσι αποφεύγεται η χρήση γοναδοτροπινών και η εμφάνιση του συνδρόμου της υπερδιέγερσης των ωοθηκών.
• Με τη μικρογονιμοποίηση (Intracytoplasmic Sperm Injection – ICSI) δόθηκε λύση στο πρόβλημα της ανδρικής υπογονιμότητας. Ακόμη και σε αζωοσπερμικούς άνδρες είναι δυνατή η ανεύρεση σπερματοζωαρίων με λήψη από τον όρχι (MESE) ή από την επιδυδιμίδα (MESA) και τη χρησιμοποίησή τους στην εξωσωματική γονιμοποίηση.
