Υπολειπόμενη ανάπτυξη εμβρύου – Τι σημαίνει όταν είναι μικρό το έμβρυο;
Γράφει ο Μάρκος Λώλος, Μαιευτήρας-Γυναικολόγος, Ειδικός Ιατρικής Εμβρύου, Επιστημονικός Συνεργάτης ΛΗΤΩ
Η βιομετρία του εμβρύου αποτελεί βασική παράμετρο του προγεννητικού ελέγχου. Σκοπός της είναι η επιβεβαίωση της σωστής ανάπτυξης του εμβρύου και – σε αντίθετη περίπτωση – η ανίχνευση μικρών ή μεγάλων, για την ηλικία κύησης, εμβρύων. Προϋποθέσεις αποτελούν η σωστή χρονολόγηση της κύησης, η μέτρηση του μεγέθους του εμβρύου με συγκεκριμένη μεθοδολογία και η χρήση σχετικής καμπύλης φυσιολογικής εμβρυικής ανάπτυξης.
Στο πρώτο τρίμηνο της κύησης η εμβρυϊκή ανάπτυξη αξιολογείται σε μία διάσταση, μετρώντας το μήκος του εμβρύου (CRL) και με βάση αυτό χρονολογείται η κύηση. Μετά από το πρώτο τρίμηνο, χρησιμοποιούμε το εμβρυϊκό βάρος που υπολογίζεται από τις επιμέρους μετρήσεις των περιμέτρων κεφαλιού και κοιλιάς και του μήκους του μηριαίου οστού. Τόσο οι επιμέρους μετρήσεις, όσο και το υπολογισθέν βάρος τοποθετούνται σε ειδικές καμπύλες φυσιολογικής ανάπτυξης και μεταφράζονται σε εκατοστιαίες θέσεις. Στην περίπτωση που το μέγεθος του εμβρύου αντιστοιχεί κάτω ένα ορισμένο όριο (συνήθως εμβρυϊκό βάρος ή περίμετρος κοιλιάς μικρότερα από τη 10η εκατοστιαία θέση), το έμβρυο θεωρείται μικρό για την ηλικία κύησης.
Στο πρώτο τρίμηνο δεν υπάρχουν διαταραχές της εμβρυϊκή αύξησης, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις παθολογικών εμβρύων. Για τον λόγο αυτό η κύηση χρονολογείται βάσει του CRL (η κύηση θεωρείται λιγότερο ή περισσότερο προχωρημένη συγκριτικά με τη χρονολόγησή της από την τελευταία περίοδο της μητέρας). Από το δεύτερο τρίμηνο και έπειτα, το μικρότερο μέγεθος του εμβρύου παραπέμπει σε διερεύνηση της αιτίας για την ελαττωμένη ανάπτυξή του.
Ιδιαίτερη σημασία έχει ο διαχωρισμός ενός μικρού υγιούς εμβρύου από ένα έμβρυο που πάσχει από υπολειπόμενη ανάπτυξη (fetal growth restriction – FGR). Στην πρώτη περίπτωση το έμβρυο θεωρείται μικρό λόγω ιδιοσυστασίας και δεν διατρέχει αυξημένο κίνδυνο η υγεία του. Αντίθετα, εάν το έμβρυο αποτυγχάνει να επιτύχει το γενετικά προκαθορισμένο του μέγεθος, η υγεία του βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο για περιγεννητικές επιπλοκές. Ο διαχωρισμός αυτός δεν είναι πάντα εύκολος και τις περισσότερες φορές απαιτούνται διαδοχικά υπερηχογραφήματα, εξετάσεις Doppler και εκτεταμένος έλεγχος του εμβρύου και της μητέρας.
Οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε ελαττωμένη εμβρυϊκή ανάπτυξη ποικίλλουν και περιλαμβάνουν γενετικά και ανατομικά αίτια του εμβρύου, συγγενείς λοιμώξεις, περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. κάπνισμα), νοσήματα της μητέρας και κυρίως την δυσλειτουργία του πλακούντα. Η αιτία δεν είναι πάντα ξεκάθαρη και απαιτείται συνολική εκτίμηση, λαμβάνοντας υπόψιν το στάδιο της κύησης, την ύπαρξη υπερηχογραφικών ευρημάτων, την πιθανότητα χρωμοσωμικών ανωμαλιών που έχει υπολογιστεί στο υπερηχογράφημα αυχενικής διαφάνειας και από τις μελέτες Doppler στη ροή συγκεκριμένων αγγείων που αντικατοπτρίζουν τη λειτουργία του πλακούντα.
Προτείνεται συγκεκριμένο πρωτόκολλο ελέγχου, πάντα σε συνάρτηση με τη σοβαρότητα της κατάστασης και την ηλικία κύησης. Αυτό περιλαμβάνει εξετάσεις αίματος της μητέρας για συγγενείς λοιμώξεις, αξιολόγηση της πιθανότητας χρωμοσωμικής ανωμαλίας / γενετικού συνδρόμου και συζήτηση για τη δυνατότητα αμνιοπαρακέντησης προς αποκλεισμό τους, λεπτομερή εξέταση της ανατομίας του εμβρύου και χρήση των τεχνικών Doppler για την εξέταση της λειτουργίας του πλακούντα και της κατάστασης του εμβρύου. Επίσης, η υγεία της μητέρας θα πρέπει να αξιολογηθεί, ιδιαίτερα η αρτηριακή της πίεση, καθώς η πλακουντιακή δυσλειτουργία μπορεί να συνοδεύεται από προεκλαμψία.
Η διαχείριση της κατάστασης πολλές φορές είναι δύσκολη και εξαρτάται από την ηλικία κύησης στη διάγνωση και από τη σοβαρότητα. Στόχος είναι η παράταση της κύησης σε τέτοιο σημείο που θα αποφευχθούν τα σημαντικά προβλήματα της προωρότητας, χωρίς να κινδυνεύσει η υγεία και η ζωή του εμβρύου. Η ανάπτυξη και τα Doppler του εμβρύου παρακολουθούνται τακτικά ώστε να ανιχνευθεί έγκαιρα η πιθανή εμβρυϊκή δυσχέρεια, κερδίζοντας παράλληλα επιπλέον εβδομάδες κύησης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορά όψιμη υπολειπόμενη εμβρυϊκή ανάπτυξη (μετά από τις 32 εβδομάδες κύησης), συνεπώς τα σημαντικά προβλήματα στη διαχείριση έχουν ήδη ξεπεραστεί. Επίσης, τα περισσότερα περιστατικά δεν επιπλέκονται από εμβρυϊκή δυσχέρεια και η διαχείρισή τους είναι πιο εύκολη, με συχνή παρακολούθηση και τοκετό όταν το έμβρυο είναι αρκετά ώριμο.
Η σημαντική πρόοδος που υπάρχει τα τελευταία χρόνια στη νεογνολογική φροντίδα βελτιώνει ακόμα περισσότερο την τελική πρόγνωση. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται πλήρης συνεργασία με τον θεράποντα μαιευτήρα – γυναικολόγο και τον ειδικό εμβρυομητρικής ιατρικής, τακτική παρακολούθηση και το αποτέλεσμα είναι συνήθως καλό.