Διατροφή & γονιμότητα - Πώς συνδέονται;
Γράφει η Δέδε Ευθυμία-Κυριακή, Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Επιστημονική Συνεργάτης ΛΗΤΩ
Η διαδικασία της σύλληψης αποτελεί μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ οργανικών συστημάτων, ορμονικών μονοπατιών και άλλων διεργασιών. Είναι αποτέλεσμα της ένωσης ενός σπερματοζωαρίου με το ωάριο και τελικά προκύπτει το γονιμοποιημένο ωάριο, ζυγώτης.
Ο ζυγώτης είναι μεμονωμένο κύτταρο που αποτελείται από 46 χρωμοσώματα, 23 χρωμοσώματα από το σπερματοζωάριο και 23 από το ωάριο. Το πρώτο κύτταρο της νέας ζωής παραμένει στη σάλπιγγα για χρονικό διάστημα 5-6 ημέρες, όπου και διαιρείται, καθώς κατευθύνεται προς τη κοιλότητα της μήτρας. Από τη πρώτη διαίρεση, σχηματίζεται το έμβρυο το οποίο συνεχίζει να διαιρείται έως τη 5η ημέρα, όπου με τη μορφή βλαστοκύστης «μεταναστεύει» στη κοιλότητα του ενδομητρίου, φαινόμενο εκκόλαψης. Στο στάδιο βλαστοκύστης το έμβρυο αρχίζει να δημιουργεί το πλακούντα στο σημείο εμφύτευσής του, κι έτσι η κύηση συνεχίζεται.
Οι απαραίτητες λοιπόν προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για να πραγματοποιηθεί μια φυσιολογική σύλληψη είναι:
- φυσιολογική ωοθυλακιορρηξία
- υγιές σπέρμα
- υγιές ωάριο
- κατάλληλα προετοιμασμένο ενδομήτριο
Σε όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις, η διατροφή διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Αρχική παρατήρηση, αφορά εξίσου και τα δύο φύλα. Μία ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή, πλούσια σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, μπορεί να επιδράσει θετικά στη διαδικασία παραγωγής σπέρματος, η οποία λαμβάνει χώρα κάθε τρεις μήνες. Επιπροσθέτως, μπορεί με αντίστοιχους μηχανισμούς να βελτιώσει τη ποιότητα των ωαρίων της γυναίκας, τα οποία σε αντίθεση με τα σπερματοζωάρια δεν αναγεννιόνται, αλλά φθείρουν σε κάθε καταμήνιο κύκλο. Σημαντικότερος παράγοντας κρίνεται και στις δύο περιπτώσεις, ο φυσιολογικός Δείκτης Μάζας Σώματος, που ορίζεται ως το κλάσμα με αριθμητή το βάρος και παρονομαστή το ύψος υψωμένο στο τετράγωνο. Οι φυσιολογικές τιμές του κυμαίνονται από 20-24,9 (kg/m^2), ενώ τιμές που αποκλίνουν από το συγκεκριμένο εύρος χρίζουν διατροφικής παρέμβασης. Τόσο η απώλεια, όσο και η πρόσληψη βάρους ανάλογα τη περίσταση φαίνεται να επηρεάζουν τη γονιμότητα και των δύο φύλων.
Στο πλαίσιο της υγιεινής διατροφής καταλληλότερο μοντέλο υιοθέτησης θεωρείται εκείνο της Μεσογειακής Διατροφής. Ωστόσο κρίνεται απαραίτητη η εξατομικευμένη διατροφική παρέμβαση, βάσει ιατρικού ιστορικού και ιδιαιτεροτήτων του κάθε ζευγαριού.
Οι γενικές διατροφικές συστάσεις που προκύπτουν από τη προσαρμογή της Μεσογειακής Πυραμίδας στην αναπαραγωγική ηλικία περιλαμβάνουν:
- την ημερήσια κατανάλωση 4 μερίδων λαχανικών.
- την ημερήσια κατανάλωση 3 μερίδων φρέσκων φρούτων εποχής.
- την ημερήσια κατανάλωση 5-7 μερίδων δημητριακών, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό να είναι ολικής άλεσης.
- την ημερήσια κατανάλωση 2 μερίδων γαλακτοκομικών, κατά προτίμηση ημιαποβουτυρωμένων- χαμηλών λιπαρών.
- την εβδομαδιαία κατανάλωση τουλάχιστον 3 μερίδων οσπρίων.
- την εβδομαδιαία κατανάλωση 2-3 μερίδων λιπαρών ψαριών.
- την εβδομαδιαία κατανάλωση έως 1 μερίδας κόκκινου κρέατος.
- την εβδομαδιαία κατανάλωση 1-2 μερίδων πουλερικών.
- την εβδομαδιαία κατανάλωση έως 4 κρόκων αυγών.
- την ημερήσια κατανάλωση 4-5 μερίδων λιπαρών.
- την ημερήσια κατανάλωση 1,5-2 λίτρων νερού.
- την ημερήσια κατανάλωση έως 5 γρ. νατρίου (αλάτι), συμπεριλαμβανομένου και αυτού που περιέχεται στα τρόφιμα (η ποσότητα ισοδυναμεί σε 1 κουταλάκι του γλυκού).
- την ημερήσια κατανάλωση έως 1 μερίδας αλκοολούχου ποτού, κατά προτίμηση κρασιού.
- τον περιορισμό στη κατανάλωση ζάχαρης, γλυκαντικών ουσιών και προϊόντων που τα περιέχουν.
Ωστόσο, σε μία προσπάθεια διατροφικής προσέγγισης της κάθε προϋπόθεσης για επιτυχή σύλληψη, ξεχωριστά, υπάρχουν κάποια μικροθρεπτικά συστατικά που βάσει επιστημονικών στοιχείων, φαίνεται να συμβάλλουν σημαντικά.
Τη διαδικασία της ωοθυλακιορρηξίας φαίνεται να βελτιώνουν τα φυσιολογικά επίπεδα βιταμίνης D και ψευδαργύρου, καθώς σχετίζονται με τα επίπεδα της Αντι- μυλλέριος ορμόνης ΑΜΗ. Ακόμη η επαρκής πρόσληψη φυλλικού οξέος σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα σποραδικής ανωορρηξίας, όπως και η πρόσληψη ω-3 λιπαρών οξέων είτε μέσω της διατροφής είτε μέσω συμπληρωμάτων διατροφής.
Διατροφικοί παράγοντες που επιδρούν θετικά στη γενικότερη ποιότητα του σπέρματος είναι πρωτίστως τα ω-3 λιπαρά οξέα. Ο συνδυασμός επαρκής πρόσληψης βιταμίνης C με βιταμίνη Ε, μέσω της διατροφής, φαίνεται να μειώνουν το φαινόμενο κατακερματισμού του DNA, διαδικασία που αφορά την υγεία του σπέρματος και αυξάνει το κίνδυνο αποβολών. Τέλος, το φυλλικό οξύ, ως απαραίτητο στοιχείο που συμμετέχει στη διαδικασία σπερματογένεσης, έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει παραμέτρους που αφορούν τη μη φυσιολογική μορφολογία σπέρματος. Διατροφικές πηγές φυλλικού οξέος αποτελούν τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα όσπρια, τα εσπεριδοειδή και κάποια εμπλουτισμένα τρόφιμα του εμπορίου, όπως δημητριακά.
Για τη βελτίωση της ποιότητας των ωαρίων, τα θρεπτικά συστατικά που ξεχωρίζουν είναι η βιταμίνη D και τα αντιοξειδωτικά, ποικιλία των οποίων λαμβάνουμε από φρούτα και λαχανικά. Λόγος γίνεται και για άλλα στοιχεία, όπως τα επίπεδα μελατονίνης, το μικροβίωμα του εντέρου, ωστόσο είναι ακόμα υπό διερεύνηση.
Όσον αφορά την επίδραση της διατροφής στην επίτευξη φυσιολογικής εμφύτευσης του εμβρύου στη κοιλότητα της μήτρας, τα οφέλη σημειώνονται στη πάχυνση και αιμάτωση του ενδομητρίου. Ευεργετική δράση φαίνεται να ασκούν η βιταμίνη Ε και η L-αργινίνη, της οποίας η χρήση απαιτεί περαιτέρω ερευνητικά αποτελέσματα.
Τη διαδικασία γονιμότητας φαίνεται να επηρεάζουν κάποιες αναπαραγωγικές συνθήκες όπως η αδενομίωση, η ενδομητρίωση, το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, η κοιλιοκάκη, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και κάποιες θυρεοειδικές δυσλειτουργίες. Ακόμα και στη περίπτωση των παραπάνω καταστάσεων, η εξατομικευμένη διατροφή δίνει τη δυνατότητα βελτίωσης και θεραπείας, σε συνεργασία με την υπόλοιπη επιστημονική ομάδα.