Παχυσαρκία

Η ιατρική έχει τις λύσεις

Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα η παχυσαρκία θεωρείται ο υπ’ αριθμόν 1 κίνδυνος για την υγεία παγκοσμίως και ο «μεγάλος εχθρός» οργανισμών υγείας και κυβερνήσεων σε όλο τον κόσμο. Κι αυτό γιατί τα προβλήματα που προκαλεί δεν είναι μόνο κοινωνικά ή αισθητικά, αλλά και προβλήματα υγείας. Επί της ουσίας, η παχυσαρκία είναι το φυτίλι που οδηγεί στην έκρηξη μιας σειράς επικίνδυνων ασθενειών για τον άνθρωπο.

Πώς αντιμετωπίζουμε την παχυσαρκία, λοιπόν; Όλες οι αποτελεσματικές λύσεις περνούν από την ιατρική.

Η πρώτη (και ίσως η σημαντικότερη) είναι ο «απόλυτος κανόνας» της ιατρικής: η πρόληψη. Έτσι, είναι σημαντικό να προνοούμε οι ίδιοι για την ποιότητα και την ποσότητα της τροφής μας, γνωρίζοντας γι’ αυτήν. Και είναι απολύτως αναγκαίο πλέον να εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας να διατρέφονται σωστά, εμφυσώντας και ωθώντας σε συνήθειες που θα τις ακολουθούν σε όλη τους τη ζωή.

Οι άλλες λύσεις, για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάποιου άλλου είδους παχυσαρκία, είναι θεραπευτικές. Η αναμφίβολη πρόοδος από μια σειρά ιατρικών ερευνών έχει εισαγάγει μια σειρά επεμβάσεων που αντιμετωπίζουν υφιστάμενα προβλήματα παχυσαρκίας και δίνουν τη δυνατότητα στον κάθε πάσχοντα να αρχίσει πραγματικά τη ζωή του από το μηδέν, σε σχέση με αυτό το πρόβλημα.

Τα θέματα αυτά αναλύουν διακεκριμένοι ιατροί του Ομίλου ΥΓΕΙΑ, παρουσιάζοντας όλο το πλέγμα των λύσεων στα προβλήματα της παχυσαρκίας, αλλά και τονίζοντας την αξία της πρόληψης. Γι’ αυτό, πάνω απ’ όλα, το αφιέρωμα που ακολουθεί δεν είναι μόνο πηγή γνώσης για όλους, αλλά κυρίως ένα μήνυμα ελπίδας για όσους θέλουν να νικήσουν την παχυσαρκία.

Η πιο μεγάλη σύγχρονη επιδημία

Φούλα Βασιλαρά

Παθολόγος,

Επιστ. Συνεργάτρια ΥΓΕΙΑ

Μάιρα Αρκουμάνη

Πρώην Μεταπτυχιακή Σπουδάστρια ΥΓΕΙΑ

Η παχυσαρκία είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, δηλαδή είναι αποτέλεσμα περιβαλλοντικών, συμπεριφορικών, ορμονικών και γενετικών παραγόντων ή συνδυασμού τους. Κύριο γενεσιουργό αίτιο για την πρόκληση της παχυσαρκίας είναι η αύξηση της ενεργειακής πρόσληψης σε σχέση με την ενεργειακή κατανάλωση. Πιο απλά, οι θερμίδες που προσλαμβάνουμε μέσω της τροφής υπερβαίνουν τις θερμίδες που καταναλώνει το σώμα για τις βασικές του ανάγκες και τη φυσική δραστηριότητα.

Ο αγχώδης και ενίοτε ασταθής σύγχρονος τρόπος ζωής έχει οδηγήσει την πλειονότητα του πληθυσμού σε ένα ασταθές ωράριο διατροφής, μακριά από το οικογενειακό τραπέζι και το σωστά μαγειρεμένο φαγητό. Το συνεχές τσιμπολόγημα τροφίμων με υψηλή θερμιδική αξία, η αύξηση του γρήγορου και λιπαρού φαγητού και η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού σε ένα και μόνο γεύμα μέσα στη μέρα, οδηγούν στην αύξηση της συνολικής ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας και στη διαταραχή του ισοζυγίου.

Παράλληλα, η μείωση της φυσικής δραστηριότητας είναι θεμελιώδης παράγοντας εξάπλωσης της παχυσαρκίας. Σχεδόν τα μισά παιδιά στην Ελλάδα (σημειωτέον, η χώρα μας είναι δεύτερη στην Ευρώπη στα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας) ασκούνται λιγότερο από 1 ώρα τη μέρα, ενώ πλέον αποφεύγουν τα παιχνίδια σε υπαίθριους χώρους και μένουν καθηλωμένα μπροστά στις οθόνες τους. Το φαινόμενο της παχυσαρκίας καταγράφεται εντονότερο σε στρώματα του πληθυσμού με χαμηλό κοινωνικό, οικονομικό και βιοτικό επίπεδο, στα οποία υιοθετούνται σε μεγαλύτερο βαθμό λανθασμένες διατροφικές συνήθειες (που ενδέχεται να κοστίζουν λιγότερο). Η εκπαίδευση σε θέματα διατροφής και σωματικής δραστηριότητας είναι ένας από τους βασικούς στόχους της παγκόσμιας καμπάνιας για τη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα.

Σημαντικό ρόλο παίζει και το οικογενειακό ιστορικό, τόσο σε επίπεδο σωματότυπου όσο και σε επίπεδο διατροφικών συμπεριφορών. Αν ένας γονέας είναι παχύσαρκος, τότε το παιδί έχει 50% πιθανότητες να γίνει και αυτό. Κι αν είναι και οι 2 γονείς, τότε υπάρχουν 80% πιθανότητες για εμφάνιση παχυσαρκίας. Τάση για παχυσαρκία (με ευκολότερους ρυθμούς και με βάση έναν μειωμένο μεταβολισμό) σαφώς υπάρχει, αλλά δεν μπορεί να εκδηλωθεί, παρά μόνο αν συντρέχουν λανθασμένες διατροφικές συνήθειες παράλληλα με έναν καθιστικό τρόπο ζωής.

Υγειονομική βόμβα

Η παχυσαρκία δεν είναι αισθητικό πρόβλημα, αλλά υγειονομική βόμβα. Τα παχύσαρκα άτομα διατρέχουν πολύ αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν ή ακόμα και να πεθάνουν από πληθώρα νοσημάτων. Είναι γνωστό ότι η παχυσαρκία είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, μια κατάσταση που αφ’ εαυτής αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές επιπλοκές. Ακόμη, όμως, και χωρίς την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη, ένα παχύσαρκο άτομο έχει σχεδόν πενταπλάσιο κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο σε σχέση με άτομο κανονικού βάρους ίδιας ηλικίας. Ένα άτομο με Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) 30 kg/m2 διατρέχει τετραπλάσιο κίνδυνο να νοσήσει από υπέρταση σε σύγκριση με άτομο με ΔΜΣ 21 kg/m2. Αυτό συμβαίνει διότι από το λίπος, ιδιαίτερα το ενδοκοιλιακό (σπλαγχνικό), παράγονται πολλές ουσίες που προκαλούν αύξηση στην τάση των αρτηριών και κατακράτηση υγρών, ενώ επιπλέον η παχυσαρκία οδηγεί σε ενεργοποίηση τμήματος του νευρικού συστήματος που είναι υπεύθυνο για την αύξηση της αρτηριακής πίεσης και της καρδιακής συχνότητας.

Η απώλεια βάρους, έστω και μέτρια, μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Υπολογίζεται ότι απώλεια 10% του αρχικού βάρους μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της συστολικής και διαστολικής πίεσης μεταξύ 10 και 20 mmHg. Ιδιαίτερα αυξημένος εμφανίζεται στον πληθυσμό αυτό ο κίνδυνος για εμφάνιση εμφράγματος, καθώς και εγκεφαλικού επεισοδίου, λόγω της σημαντικού βαθμού αθηρωμάτωσης που παρουσιάζουν και οδηγεί σε απόφραξη των αγγείων του εγκεφάλου.

Τη στενή σχέση της παχυσαρκίας με τα καρδιαγγειακά ενισχύει η συχνή συνύπαρξη του διαβήτη με τη δυσλιπιδαιμία. Το συντριπτικό ποσοστό των περιπτώσεων σακχαρώδου διαβήτη τύπου 2 μπορεί να αποδοθεί στην παχυσαρκία, ενώ μέτρια μόνο απώλεια βάρους μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου σε ποσοστό άνω του 50%. Σημαντική είναι επιπλέον η συνεισφορά της παχυσαρκίας στην εμφάνιση δυσλιπιδαιμίας, δηλαδή της διαταραχής των συγκεντρώσεων των λιπιδίων στο αίμα. Συγκεκριμένα, στα παχύσαρκα άτομα παρατηρείται συχνά αύξηση της «κακής» LDL χοληστερόλης και ακόμη πιο συχνά μείωση της «καλής» HDL χοληστερόλης και αύξηση των τριγλυκεριδίων. Οι συνθήκες αυτές επιβαρύνουν επιπλέον τον καρδιοαγγειακό κίνδυνο.

Η πιθανότητα ενός παχύσαρκου ασθενούς να αναπτύξει υπερχοληστερολαιμία είναι περίπου διπλάσια έναντι ενός ατόμου με φυσιολογικό βάρος. Η απώλεια βάρους μπορεί να οδηγήσει σε αξιοσημείωτες ευνοϊκές επιδράσεις στα λιπίδια: κάθε απώλεια 3 kg συνοδεύεται από αύξηση της «καλής» HDL κατά 1 mg/dl, ενώ απώλεια της τάξεως του 10% του αρχικού βάρους από μείωση της «κακής» LDL κατά 15%.

Η σημαντική συμβολή της παχυσαρκίας στην εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων καθιστά επιβεβλημένη τόσο την προσπάθεια πρόληψής της όσο και την αντιμετώπισή της στον βαθμό που αυτό είναι δυνατό.

Η αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, αλλά και των κινδύνων που προκύπτουν απ’ αυτήν απαιτείται ουσιαστική αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς, καθώς και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, με συστηματική και καθημερινή άσκηση. H φαρμακευτική υποστήριξη με σκευάσματα, που χρησιμοποιήθηκαν κατά το παρελθόν, είναι πολύ περιορισμένη λόγω ασήμαντων αποτελεσμάτων και παρενεργειών παρενεργειών κατά τη χρήση τους.

Τα τελευταία χρόνια η βαριατρική χειρουργική είναι μια ουσιαστική θεραπευτική παρέμβαση στο πρόβλημα της νοσογόνου παχυσαρκίας και εφαρμόζεται σε άτομα υπερβολικά παχύσαρκα που ταυτόχρονα έχουν και δύο τουλάχιστον συνοσηρότητες. Η βαριατρική χειρουργική απαιτεί τη συνεργασία ομάδας επιστημόνων, που αποτελείται από χειρουργό, ενδοκρινολόγο, ψυχολόγο και διατροφολόγο, για την άριστη προετοιμασία, αλλά και για την καλή μετεγχειρητική πορεία του παχύσαρκου ασθενή.

Η παχυσαρκία, λοιπόν, σαν νοσολογική κατάσταση είναι σήμερα μια πρωταρχική κρίση δημόσιας υγείας που καλείται να αντιμετωπίσει η παγκόσμια κοινότητα. Η συνεχής απόκτηση γνώσης σχετικά με την παχυσαρκία, την αιτιοπαθογένεια και τις επιπλοκές που τη συνοδεύουν, θα βοηθήσει ουσιαστικά στην πρόληψη, αλλά και στην αποτελεσματική θεραπεία και θα συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση αυτής της παγκόσμιας επιδημίας της σύγχρονης κοινωνίας.

Κομβική η εκπαίδευση των παιδιών

Μαρία Καράντζα - Χαρώνη

Ενδοκρινολόγος

Παίδων, Δ/ντρια Κλινικής Παιδιατρικής - Εφηβικής Ενδοκρινολογίας Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ελλάδα η επίπτωση της παιδικής παχυσαρκίας όπως ορίζεται ως δείκτης μάζας σώματος BMI >95% για την ηλικία και το φύλο, έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια. Το 16,5% των παιδιών είναι παχύσαρκα και το 15% υπέρβαρα (ΒΜΙ 85%-95%).

Η αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς αυξάνεται συνεχώς η διάγνωση νόσων που σχετίζονται με την παχυσαρκία στον παιδικό πληθυσμό, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η υπνική άπνοια, η λιπώδης διήθηση του ήπατος.

Εν τη απουσία αποτελεσματικών μεθόδων πρόληψης και θεραπείας της παιδικής παχυσαρκίας, εκατομμύρια παιδιά θα ενηλικιωθούν με τις σωματικές, αλλά και τις ψυχικές επιπτώσεις του πλεονάζοντος λιπώδους ιστού.

Η παχυσαρκία είναι γενετική νόσος, καθώς νεότερα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι το 60%-80% της παρατηρούμενης μεταβλητότητας του σωματικού βάρους μπορεί να αποδοθεί σε κληρονομικούς παράγοντες.

Ταυτόχρονα, όμως, η παχυσαρκία είναι και περιβαλλοντική νόσος, καθώς τα τελευταία 40 χρόνια οι γενετικές μας καταβολές άλλαξαν ελάχιστα, ενώ η παχυσαρκία τριπλασιάστηκε, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί μόνο σε εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την «ενεργειακή οικονομία» του παιδιού.

Ζήτημα εκπαίδευσης

Η παχυσαρκία στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι επίκτητη και οφείλεται σε περιβαλλοντικούς, διατροφικούς, φαρμακευτικούς και επιγενετικούς παράγοντες. Τα γενετικά και ενδοκρινικά αίτια είναι πολύ σπανιότερα και η διαγνωστική προσέγγιση θα πρέπει να είναι ανάλογη των κλινικών συμπτωμάτων.

Η θεραπεία της παχυσαρκίας πλέον στα περισσότερα κέντρα του εξωτερικού, αλλά και στην Παιδιατρική - Εφηβική Κλινική Ενδοκρινολογίας του Παίδων ΜΗΤΕΡΑ, γίνεται με το μοντέλο της «ομάδας» και βασίζεται στη συνεργασία παιδοενδοκρινολόγου – διαιτολόγου - ψυχολόγου για βοήθεια της αλλαγής συμπεριφοράς.

Έχουμε διαπιστώσει ότι η κλινική συνεκτίμηση από τη διεπιστημονική ομάδα δημιουργεί μια «τράπεζα» κλινικών πληροφοριών, που βοηθούν στη διαμόρφωση συντονισμένου προγράμματος για την υποστήριξη κάθε παιδιού ή εφήβου και της οικογένειάς του.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την επιτυχία αυτής της παρέμβασης, η εκπαίδευση να γίνεται με διαδραστικό τρόπο, ώστε το παιδί να συμμετέχει και να νιώθει ότι παίρνει τον έλεγχο στη διαδικασία αυτή, με την υποστήριξη της «ομάδας» και της οικογένειας.

Ο βαθμός επιτυχίας της προσπάθειας σχετίζεται με την ετοιμότητα της οικογένειας να υιοθετήσει και να υποστηρίξει έναν υγιεινό τρόπο ζωής και διατροφής για όλα τα μέλη της, όχι με τη νοοτροπία της δίαιτας στα παιδιά. Εφόσον το περιβάλλον εκτός σπιτιού είναι «παχυσαρκογενές» (obesogenic), ας υπάρχει μια «υγιεινή ασπίδα» στο σπίτι.

Το διατροφικό μοντέλο για τις μικρές ηλικίες

Άννα Παπαγεωργίου

Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Επιστ. Συνεργάτις Κλινικής Παιδιατρικής - Εφηβικής Ενδοκρινολογίας Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Η υγιεινή διατροφή για τα παιδιά σχολικής ηλικίας περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Μάλιστα, τα πρότυπα τροφίμων θα πρέπει να τονίζουν αυτή την ποικιλία σε θρεπτικά συστατικά.

Τα γεύματα και τα σνακ θα πρέπει να περιλαμβάνουν όλες τις ομάδες τροφίμων (βιταμίνες, ανόργανα άλατα, πρωτεΐνες, λιπαρά, υδατάνθρακες) μέσα από τα δημητριακά, λαχανικά και φρούτα, γαλακτοκομικά προϊόντα, περιορισμένο κορεσμένο λίπος, χωρίς προσθήκη μεταποιημένου κρέατος και στην ενδεδειγμένη μερίδα, για την υποστήριξη της σωματικής ανάπτυξης.

Τρόφιμα με υψηλό ποσοστό ζάχαρης που κολλάνε στα δόντια, όπως οι αλατισμένοι ξηροί καρποί, οι καραμέλες, οι τσίχλες, οι σοκολάτες, συμβάλλουν στην τερηδόνα, αυξάνουν το σωματικό βάρος και δεν είναι κατάλληλα σνακ.

Αυτά τα τρόφιμα καλύτερο να καταναλώνονται ως μέρος ενός γεύματος ή, όταν είναι δυνατόν, να βουρτσίζονται τα δόντια μετά.

Το «junk food» ανήκει στην κατηγορία τροφίμων που μπορεί να είναι υψηλά σε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα: θερμίδες, λιπαρά, ζάχαρη, αλάτι, καφεΐνη.

Μπορούν να καταναλώνονται με μέτρο, αλλά σε καμία περίπτωση σαν βασικό γεύμα και απαιτείται εκπαίδευση για τη χρήση τους. Ωστόσο, η κατανάλωση τροφών υψηλής ενέργειας από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως την εκθετική αύξηση του επιπολασμού των υπέρβαρων-παχύσαρκων παιδιών τα τελευταία χρόνια.

Η σωματική δραστηριότητα είναι επίσης βασικός παράγοντας για την εξίσωση του ισοζυγίου ενέργειας και οι μετρήσεις της επιστημονικής κοινότητας για υποκινητικότητα και περισσότερο χρόνο που τα παιδιά παρακολουθούν τηλεόραση ή παίζουν βιντεοπαιχνίδια στον ελεύθερο χρόνο τους, καταγράφεται όλο και πιο έντονα.

Αντιμετωπίζοντας τα ψυχικά αίτια της παιδικής παχυσαρκίας

Λουίζα Βελετζά

Δρ Ψυχολογίας, Επιστ. Συνεργάτις Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Η κατανόηση των παραγόντων που έχουν συμβάλει στην παιδική παχυσαρκία είναι σημαντική για τη διαμόρφωση της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής. Η πολυπλοκότητα των αιτιών της παιδικής παχυσαρκίας, η οποία μελετάται τα τελευταία χρόνια, και η συμβολή του οικογενειακού στρες, έχουν προκαλέσει την προσοχή των επαγγελματιών ψυχικής υγείας.

Τις τελευταίες δεκαετίες, ερευνητικά πορίσματα συμπέραναν ότι:

• Το 40% των παιδιών με παχυσαρκία έχουν κατάθλιψη.

• Η χρόνια παχυσαρκία έχει σχέση με ψυχοπαθολογία.

• Η παιδική παχυσαρκία συνδέεται με ψυχοπαθολογία.

• Η παχυσαρκία συνδέεται με χαμηλή αυτοεκτίμηση.

• Η σχέση καταθλιπτικών συμπτωμάτων και παχυσαρκίας ξεκινά στην παιδική - εφηβική ηλικία, κυρίως στα κορίτσια.

Ο ψυχολόγος συμβάλλει στη διαδικασία εκτίμησης και προσφέρει τη δική του οπτική, κάνοντας αξιολόγηση του αναπτυξιακού σταδίου και των γνωσιακών, συναισθηματικών και κοινωνικών ικανοτήτων του παιδιού.

Η θεραπεία

Για τη θεραπεία, ακολουθούμε τη μέθοδο παράλληλης διεπιστημονικής παρέμβασης, που περιλαμβάνει συνέντευξη για τον εντοπισμό κινήτρων (motivational interviewing), προσαρμοσμένη στην ηλικία του παιδιού ή του εφήβου. Πιστεύουμε πως πιθανή ύπαρξη αναπτυξιακών ή άλλων ιατρικών θεμάτων χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή και ειδική αντιμετώπιση. Αξιολογούμε το οικογενειακό περιβάλλον, για να εντοπίσουμε σημεία θετικής προσέγγισης και μετά ξεκινά η διαδικασία διατροφικής ενημέρωσης και επιμόρφωσης. Συχνά η οικογένεια έχει αποθαρρυνθεί από προηγούμενες ατυχείς προσπάθειες.

Το αίτημα του γονέα, το αίτημα του παιδιού, οι τρέχουσες συνθήκες ζωής, η σχολική επίδοση, η άθληση-άσκηση, οι οικογενειακές σχέσεις, οι κοινωνικές σχέσεις, οι φιλίες είναι πληροφορίες που βοηθούν στη δημιουργία εικόνας του υποστηρικτικού συστήματος του ενδιαφερόμενου πετύχει τον σκοπό του να χάσει βάρος.

Το αναπτυξιακό ιστορικό, το σχολικό-ακαδημαϊκό ιστορικό, το οικογενειακό ιστορικό, πιθανά στρεσογόνα περιστατικά στη ζωή του παιδιού ή και της οικογένειας βοηθούν στην κατανόηση των συνθηκών και πιθανών παραγόντων που πυροδοτούν τη διατροφική συμπεριφορά. Στη συνέχεια, τα κίνητρα του γονέα, τα κίνητρα του παιδιού, το ιστορικό προσπαθειών, οι καθημερινές συνήθειες και το συναίσθημα παίζουν ρόλο στο σχεδιασμό της θεραπευτικής παρέμβασης.

Συνηθισμένα κίνητρα των γονιών είναι ο φόβος για την υγεία του παιδιού, οι ενοχές τους και η πρόθεση για πρόληψη ασθενειών, που συχνά είναι κληρονομικές. Ανάμεσα στα κίνητρα των παιδιών είναι η αποφυγή των πειραγμάτων στο σχολικό ή το οικογενειακό περιβάλλον, η καλύτερη εμφάνιση, η μεγαλύτερη επιλογή ρούχων και η ικανότητα να αθλούνται πιο εύκολα ή να ανήκουν σε αθλητικές ομάδες.

Όταν τα παιδιά και οι οικογένειές τους συμφωνούν στον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων, παρακολουθούμε στενά τις προσπάθειες και εντοπίζουμε τόσο τις επιτυχίες όσο και τις δυσκολίες, τις οποίες αντιμετωπίζουμε σύμφωνα με τις ανάγκες του παιδιού, λ.χ. εστιάζοντας στον ρόλο του συναισθήματος ή με συμπεριφορική προσέγγιση. Επαναξιολογούμε τους στόχους και ενδυναμώνουμε το οικογενειακό σύστημα, ώστε να αντιμετωπίσει τα όποια προβλήματά του και να στηρίξει το παιδί. Η σταθερότητα στις επισκέψεις, η κινητοποίηση του παιδιού και η ενεργός συμμετοχή της οικογένειας είναι αποφασιστικά σημεία για την επιτυχία ενός τέτοιου προγράμματος.

Το παράδοξο της παχυσαρκίας

στις καρδιαγγειακές νόσους

Ελευθέριος Σακαδάκης

Καρδιολόγος, Α΄Επιμελητής Καρδιολογικής Κλινικής Ενηλίκων ΜΗΤΕΡΑ, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Η επίπτωση της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, παίρνοντας διαστάσεις επιδημίας. Η παχυσαρκία ορίζεται ως αύξηση της μάζας του λίπους που επηρεάζει την υγεία του οργανισμού. Οι άνθρωποι που έχουν δείκτη μάζας σώματος >30 kg/m2 (υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος σε κιλά με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα) θεωρούνται παχύσαρκοι. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης μάζας σώματος πάνω από το προαναφερθέν όριο, τόσο αυξάνεται η επίδραση της παχυσαρκίας στην υγεία.

Η παχυσαρκία είναι ένας ισχυρός ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων ακόμα κι όταν απουσιάζουν άλλοι παράγοντες κινδύνου, όπως είναι το κάπνισμα, ο σακχαρώδης διαβήτης, οι δυσλιπιδαιμίες κ.λπ. Οι ερευνητές και οι κλινικοί ιατροί ιστορικά τόνιζαν ότι η αύξηση της μάζας του σώματος έχει σοβαρές επιπτώσεις στην πρόληψη, αλλά και στην εξέλιξη μίας καρδιαγγειακής πάθησης. Αντίθετα σε αυτή τη γραμμή σκέψης, αυτή η υπόθεση φαίνεται να μην είναι εντελώς σωστή. Πολλές μελέτες έδειξαν ότι η παχυσαρκία μπορεί να διαδραματίζει έναν προστατευτικό ρόλο όταν συνυπάρχει με κάποια καρδιαγγειακή νόσο. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε «Το παράδοξο της παχυσαρκίας» (obesity paradox). Το παράδοξο της παχυσαρκίας μελετήθηκε σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια και στεφανιαία νόσο, καθώς και σε ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση, κολπική μαρμαρυγή, πνευμονική αρτηριακή υπέρταση και συγγενείς καρδιοπάθειες.

Σε αυτό το σημείο κρίνεται απαραίτητο να αποσαφηνιστεί το γεγονός ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει ως παχύσαρκους τους ανθρώπους που έχουν δείκτη μάζας σώματος πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την αναλογία των συστατικών που αποτελούν τον κάθε οργανισμό -και πιο συγκεκριμένα την αναλογία λίπους σε σχέση με τους υπόλοιπους ιστούς, όπως είναι η μυϊκή μάζα- καθώς επίσης και την κατανομή του λίπους στο σώμα. Για τον λόγο αυτό υπάρχουν ασθενείς με παρόμοιο δείκτη μάζας σώματος και παρόμοια συνολική μάζα λίπους, αλλά με εντελώς διαφορετικό προφίλ καρδιαγγειακού κινδύνου. Έτσι, η συσσώρευση λ.χ. λίπους στα σπλάχνα έχει αναγνωριστεί ως ένας μείζων μεταβολικός παράγοντας κινδύνου με αθηρογόνες και επιβλαβείς ιδιότητες στην καρδιακή λειτουργία. Αντίθετα, η συσσώρευση υποδόριου λίπους, καθώς και το βάρος που προσδίδει σε έναν οργανισμό η αυξημένη μυϊκή μάζα, φαίνεται πως δεν είναι εξίσου επιβλαβή όπως το σπλαχνικό λίπος.

Προστατευτικές ιδιότητες

Παρόλο που είναι αναμφίβολο ότι η παχυσαρκία διαδραματίζει έναν καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη καρδιακής ανεπάρκειας και σχετίζεται με την επιδείνωση παραγόντων που οδηγούν στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων, μπορεί παράλληλα να έχει σε ορισμένες περιπτώσεις και κάποιες προστατευτικές ιδιότητες. Αυτή η παράδοξη συσχέτιση έχει κυρίως αποδειχθεί σε ασθενείς με ήπιου βαθμού παχυσαρκία (δηλαδή με δείκτη μάζας σώματος έως 35 kg/m2). Το παράδοξο της παχυσαρκίας στην καρδιακή ανεπάρκεια έχει κυρίως παρατηρηθεί σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο, όπου η συνύπαρξη του αυξημένου βάρους συσχετίστηκε με καλύτερη πρόγνωση σε σύγκριση με τους ασθενείς που είχαν φυσιολογικό βάρος ή ήταν λιποβαρείς.

Ο μοριακός μηχανισμός μέσω του οποίου το αυξημένο σωματικό βάρος μπορεί να βελτιώνει την πρόγνωση σε κάποιους ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο, δεν έχει βιβλιογραφικά πλήρως αποσαφηνιστεί. Η βασικότερη, όμως, υπόθεση είναι ότι η αυξημένη μυϊκή μάζα και η σωστή κατανομή του λίπους οδηγούν σε βελτιωμένη καρδιοαναπνευστική φυσική κατάσταση τον οργανισμό, γεγονός που οδηγεί σε σημαντικά βελτιωμένα μακροχρόνια αποτελέσματα. Αντίθετα, όταν το αυξημένο σωματικό βάρος οφείλεται κυρίως σε συσσώρευση σπλαχνικού λίπους και συνδυάζεται με μειωμένη μυϊκή ισχύ, τότε εκκρίνονται στο αίμα πρωτεΐνες με φλεγμονώδη δράση, οι οποίες μπορούν να επιδεινώνουν απευθείας τη συστολική και διαστολική καρδιακή λειτουργία, καθώς και να οδηγούν στη δημιουργία αθηρωματικών πλακών στις αρτηρίες.

Αναμφίβολος εχθρός

Συμπερασματικά όταν το αυξημένο σωματικό βάρος και η καρδιακή ανεπάρκεια συνυπάρχουν, η πρόγνωση σε κάποιους από τους ασθενείς που ορίζονται «ήπια παχύσαρκοι» μπορεί να είναι καλύτερη σε σχέση με αυτούς που έχουν φυσιολογικό σωματικό βάρος ή είναι αδύνατοι. Είναι προφανές ότι το παράδοξο της παχυσαρκίας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση για τον γενικό πληθυσμό και ειδικά για ασθενείς που δεν έχουν εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο. Άλλωστε, είναι αποδεδειγμένο ότι, αν η παχυσαρκία είχε προληφθεί, αυτό θα είχε οδηγήσει σε μικρότερο αριθμό ασθενών με καρδιαγγειακή νόσο από την πρώτη στιγμή. Καθίσταται, λοιπόν, πολύ σημαντική η ανάπτυξη στρατηγικών άσκησης και δίαιτας που θα οδηγήσουν σε βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής φυσικής κατάστασης του οργανισμού και στη βελτίωση της αναλογίας της μάζας του σπλαχνικού λίπους σε σχέση με τη μάζα του μη σπλαχνικού λίπους του σώματος, θωρακίζοντας με αυτόν τον τρόπο την υγεία του πληθυσμού, ώστε να είναι σε θέση να έχει καλύτερη πρόγνωση εάν και όταν παρουσιαστεί κάποια καρδιαγγειακή νόσος.

Κίνδυνος για το μυοσκελετικό

Ιωάννης Καλαβρυτινός

Ορθοπαιδικός, Δ/ντής

Δ’ Ορθοπαιδικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Διονύσιος Ντούσης

Ορθοπαιδικός, Επιμελητής Δ΄ Ορθοπαιδικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Παναγιώτης Πολυκάρπουλος

Ορθοπαιδικός, Επιμελητής Δ΄ Ορθοπαιδικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένο ότι η παχυσαρκία είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση μυοσκελετικών συμπτωμάτων και παθήσεων. Οι επιπτώσεις της είναι εμφανείς καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και συχνά είναι σημαντικές ήδη από την παιδική ηλικία.

Ο αναπτυσσόμενος σκελετός των παιδιών και των εφήβων είναι ευάλωτος στα αυξημένα φορτία με την υπέρμετρη αύξηση του σωματικού βάρους. Κύρια σημεία ευαισθησίας είναι τα σημεία ανάπτυξης των οστών, γνωστά ως επιφύσεις. Η αυξημένη επιβάρυνση στις επιφύσεις σχετίζεται με την εμφάνιση διαφόρων παθήσεων, όπως:

• Η επιφυσιολίσθηση της μηριαίας κεφαλής.

• Η νόσος του Blount, κατά την οποία τα γόνατα αναπτύσσουν ραιβότητα.

• Η εμφάνιση βλαισογονίας (τα γόνατα αναπτύσσουν βλαισότητα).

• Η οστεοχονδρίτιδα της κεφαλής του μηριαίου (Νόσος Legg Calve Perthes).

• Ο αυξημένος κίνδυνος για κατάγματα στα οστά των άκρων, λόγω μειωμένης οστικής πυκνότητας.

Στους ενήλικες η παχυσαρκία θεωρείται ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας και μυοσκελετικού πόνου, καταστάσεις που οδηγούν σε μειωμένη λειτουργικότητα των ανθρώπων στην καθημερινότητα και μείωση της ποιότητας της ζωής τους.

Η επιβάρυνση των αρθρώσεων

Η σχέση ανάμεσα στην παχυσαρκία και την οστεοαρθρίτιδα ίσως είναι προφανής λόγω των αυξημένων φορτίων με τα οποία επιβαρύνονται οι μεγάλες αρθρώσεις του σώματος, δηλαδή τα ισχία και τα γόνατα, που οδηγούν στην πρώιμη μηχανική καταπόνηση και φθορά τους.

Παρά ταύτα η άμεση μηχανική επιβάρυνση των αρθρώσεων δεν είναι ο μοναδικός τρόπος που η παχυσαρκία τις επιβαρύνει. Ο λιπώδης ιστός είναι ένας ενεργός μεταβολικά ιστός και συνεχώς απελευθερώνει στην κυκλοφορία χημικές ουσίες, κάποιες από τις οποίες λειτουργούν ως πρωτεΐνες διαμεσολαβητές της φλεγμονής (π.χ. TNF-a, interleukin 1). Αυτές κυκλοφορούν στο αίμα και συντηρούν μια ήπιου βαθμού φλεγμονώδη αντίδραση σε ολόκληρο τον οργανισμό. Στους χόνδρους των αρθρώσεων, αυτή η φλεγμονώδης αντίδραση προκαλεί μεταβολές που τους κάνουν πιο ευαίσθητους και επιρρεπείς στη βαθμιαία καταστροφή τους.

Επιπλέον, το μηχανικό φορτίο που δέχονται οι μεγάλες αρθρώσεις εξαιτίας του αυξημένου σωματικού βάρους, προκαλεί καταπόνηση στους χόνδρους και τους ενεργοποιεί ώστε να παράγουν και αυτοί με τη σειρά τους τοπικά φλεγμονώδεις πρωτεΐνες, που επάγουν επίσης την προοδευτική καταστροφή των αρθρώσεων αυτών. Με αυτούς τους μηχανισμούς η παχυσαρκία οδηγεί σε αυξημένη εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας στα ισχία, και κυρίως στα γόνατα, όπου η πιθανότητα να παρουσιαστεί είναι 4,7 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με λεπτόσωμα άτομα, αλλά και στα χέρια, με 2 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης, και στη σπονδυλική στήλη. Μάλιστα, η επίπτωση της οστεοαρθρίτιδας φαίνεται να είναι δοσοεξαρτώμενη όσον αφορά το σωματικό βάρος, με μεγαλύτερη επίπτωση όσο αυξάνεται αυτό.

Σκελετός υπό πίεση

Η συσσώρευση λίπους, ιδίως στον κορμό, προκαλεί εμβιομηχανική διαταραχή στη στάση του σώματος και τη θέση που διατηρεί η σπονδυλική στήλη, κυρίως χαμηλά στην οσφυϊκή της μοίρα. Συγκεκριμένα, η πύελος αποκτά αυξημένη πρόσθια κλίση, οδηγώντας την οσφυϊκή μοίρα σε υπερέκταση για να διατηρηθεί η όρθια στάση, με αποτέλεσμα να αλλάζει η θέση του Ο5 σπονδύλου σε σχέση με το ιερό οστό και τη λεκάνη και να υπερφορτώνεται η περιοχή με συμπιεστικά και διατμητικά φορτία. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε χρόνια οσφυαλγία από μηχανική υπερφόρτωση της περιοχής και δημιουργεί τις συνθήκες για να αναπτυχθεί φθορά και οστεοαρθρίτιδα τοπικά. Μπορεί, μάλιστα, να παρομοιαστεί με τη θέση που παίρνει η πύελος κατά την εγκυμοσύνη και την αντίστοιχη οσφυαλγία που τη συνοδεύει.

Όταν μελετήθηκε η ποιότητα ζωής ατόμων παχύσαρκων και μη, με ήδη υπάρχουσα οστεοαρθρίτιδα, βρέθηκε ότι και εδώ η παχυσαρκία έχει σημαντική αρνητική συμβολή. Τα παχύσαρκα άτομα, σε σύγκριση με τα μη παχύσαρκα με οστεοαρθρίτιδα σε ισχία ή γόνατα, αναφέρουν χειρότερη ποιότητα ζωής, αυξημένη λήψη φαρμάκων για τον πόνο, μειωμένη ταχύτητα βάδισης και μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ενώ καταγράφεται και αύξηση του κινδύνου για επιδείνωση στις καθημερινές τους δραστηριότητες εντός εξαετίας. Παρουσιάζουν επίσης αυξημένη πιθανότητα, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, να εμφανίσουν οστεοαρθρίτιδα τελικού σταδίου στα ισχία και τα γόνατα και να χρειαστεί να υποβληθούν σε επέμβαση ολικής αρθροπλαστικής σε αυτές τις αρθρώσεις.

Η αντίδραση

Προφανώς, ο κύριος τρόπος αποφυγής των επιπτώσεων της παχυσαρκίας στο μυοσκελετικό σύστημα, είναι η έγκαιρη και σταθερή μείωση του σωματικού βάρους στα φυσιολογικά όρια. Όσο το αυξημένο σωματικό βάρος παραμένει, μπορούν να χρησιμοποιηθούν συντηρητικά μέσα, όπως παυσίπονα και φυσικοθεραπείες, για την ανακούφιση των μυοσκελετικών συμπτωμάτων. Όταν πλέον η οστεοαρθρίτιδα έχει προχωρήσει σημαντικά και οδεύει στο τελικό στάδιο, η λύση μπορεί να δοθεί μόνο με χειρουργική επέμβαση και η εκλογή για το ισχίο και το γόνατο είναι η ολική αρθροπλαστική της άρθρωσης. Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά το κύριο αίτιο του πόνου, αντικαθίσταται δηλαδή η κατεστραμμένη άρθρωση και δίνεται η δυνατότητα στον ασθενή να διατηρήσει το επίπεδο των καθημερινών δραστηριοτήτων του.

Η ολική αρθροπλαστική στο ισχίο και το γόνατο είναι εξαιρετικά αποτελεσματική θεραπεία και στα παχύσαρκα άτομα, όπως και στον υπόλοιπο πληθυσμό, με τους ασθενείς να αναφέρουν σημαντική βελτίωση στην καθημερινότητά τους και ότι είναι συνολικά ικανοποιημένοι μετά την επέμβαση. Ειδικά η ρομποτικά υποβοηθούμενη αρθροπλαστική, η οποία εφαρμόζεται με ιδιαίτερη επιτυχία τα τελευταία 2 έτη στο ΥΓΕΙΑ, έχει μεγαλύτερη ένδειξη στους παχύσαρκους, λόγω των τεχνικών δυσκολιών που προκύπτουν κατά την επέμβαση. Θεωρείται ιδιαίτερα ασφαλής, με πολύ μικρή πιθανότητα για την εμφάνιση επιπλοκών, αυτές όμως είναι πιο συχνές στα παχύσαρκα άτομα σε σχέση με τα λεπτόσωμα.

Ποσότητα ή ποιότητα;

Ευανθία Διαμάντη - Κανδαράκη

Ενδοκρινολόγος - Διαβητολόγος, Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών, Δ/ντρια

Τμήματος Ενδοκρινολογίας Διαβήτη & Μεταβολισμού ΥΓΕΙΑ

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στον τομέα της υγείας παγκοσμίως είναι η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, λόγω της ισχυρής συσχέτισής της με προβλήματα υγείας, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και διάφοροι τύποι καρκίνου. Τα αίτια της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν γενετικούς, κοινωνικούς, οικολογικούς παράγοντες, καθώς και «πολιτικές» επιρροές. Παρότι τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται πολλές εκστρατείες για την ενημέρωση και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας από τους σημαντικότερους ιατρικούς οργανισμούς παγκοσμίως, εξακολουθεί να παρατηρείται ένα μεγάλο χάσμα στο τι ένα άτομο γνωρίζει για τη διατροφή και στο τι τελικά επιλέγει να φάει. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (2019) του παγκοσμίου κύρους ιατρικού περιοδικού JAMA, η κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων έχει σχετιστεί με 15% αύξηση του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη, καταδεικνύοντας ότι η ποιότητα είναι εξίσου σημαντική παράμετρος στις διατροφικές μας επιλογές και, κατ' επέκταση, στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας.

Το θέμα των θερμίδων

H ποσότητα της ενέργειας σε ένα είδος τροφής ή ποτού μετριέται σε θερμίδες. Ο μέσος όρος των θερμίδων ανά ημέρα που χρειάζεται ένας άνθρωπος είναι εξατομικευμένος και εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία, το σωματικό βάρος, αλλά και το επίπεδο της φυσικής του δραστηριότητας. Η παχυσαρκία δημιουργείται από την κατανάλωση μεγάλης ποσότητας θερμίδων, ιδιαίτερα λιπαρών και ζάχαρης, που δεν καίγονται μέσω της άσκησης και της φυσικής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα το πλεόνασμα να αποθηκεύεται στο σώμα ως λίπος.

Αντίθετα, όταν η ενέργεια που λαμβάνουμε ισοδυναμεί με την ενέργεια που καταναλώνουμε μέσω της φυσικής δραστηριότητας, τότε το σωματικό βάρος παραμένει σταθερό. Έτσι, ένας τρόπος ρύθμισης του σωματικού βάρος είναι η μείωση πρόσληψης θερμίδων, μέσω της μείωσης της ποσότητας της τροφής, και η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας.

Τι πρέπει να επιλέγουμε

Μεγάλη σημασία, όμως, για την επίτευξη, αλλά και τη διατήρηση του βέλτιστου σωματικού βάρους έχει και η ποιότητα της προσλαμβανόμενης τροφής. Σήμερα, οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στο έδαφος, η υπέρμετρη χρήση συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, καθώς και οι αυξανόμενες εφαρμογές της γενετικής, ώστε να μπορέσει να τραφεί ο ταχέως αυξανόμενος πληθυσμός της Γης, έχουν οδηγήσει στην απώλεια σημαντικών θρεπτικών συστατικών των τροφών.

Έτσι, οι επεξεργασμένες τροφές χάνουν μεγάλο μέρος της θρεπτικής τους αξίας τους, όπως πρωτεΐνες και φυτικές ίνες, ενώ ταυτόχρονα είναι πλούσιες σε ενέργεια και σε ζάχαρη, αλάτι και κορεσμένα λιπαρά.Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι οι τροφές τύπου fast food, που παρασκευάζονται εύκολα, μαζικά, με μικρό κόστος και είναι διαθέσιμες όλο το 24ωρο. Οι τροφές αυτές χαρακτηρίζονται από μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι, ζάχαρη και πρόσθετα συντηρητικά, ενώ έχουν ασθενή ικανότητα προαγωγής του κορεσμού. Επιπρόσθετα, λόγω του ότι μαγειρεύονται γρήγορα σε υψηλές θερμοκρασίες, περιέχουν υψηλά επίπεδα γλυκοτοξινών (AGEs), οι οποίες έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στον οργανισμό. Έτσι, έχει δειχθεί ότι η κατανάλωση fast food περισσότερο από 2 φορές την εβδομάδα, σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας, καρδιαγγειακής νόσου και σακχαρώδη διαβήτη.

Η σωστή αντίδραση

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι και η ποιότητα της διατροφής είναι το κλειδί για την καταπολέμηση της παγκόσμιας επιδημίας της παχυσαρκίας, αλλά και των νοσηροτήτων που την ακολουθούν. Η βελτίωσης της ποιότητας της διατροφής -και όχι μόνο η μείωση της ποσότητας- θα πρέπει να είναι ο κυριότερος στόχος όλων των υγειονομικών οργανισμών ανά τον κόσμο, ώστε να περιοριστεί η παχυσαρκία με όλες τις συννοσηρότητες, ο επιβαρυντικός ρόλος της παχυσαρκίας στην πρόγνωση καρκίνου, αλλά και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.

Υγιεινοδιαιτητικές παρεμβάσεις σε σχολεία, διαφημιστικές καμπάνιες ενημέρωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των προμηθευτών και της βιομηχανίας τροφίμων είναι κάποιες από της στρατηγικές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους καταναλωτές στο να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές.

Επίσης, ο ρόλος της τεχνολογίας είναι πολλά υποσχόμενος και στον τομέα των διατροφικών παρεμβάσεων και, με τις σωστές ιατρικές υποδείξεις, οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν στη διάθεσή τους δυνατότητες για νέες εφαρμογές υγείας και ευεξίας. Οι δυνατότητες των «έξυπνων τηλεφώνων» και η εξοικείωση με την ψηφιακή τεχνολογία, σε συνδυασμό με την εξατομικευμένη προσέγγιση των εφαρμογών για δίαιτα και διαχείριση βάρους, μπορούν να συμβάλουν στην εκπαίδευση και κυρίως στην αύξηση της συμμόρφωσης των ενδιαφερομένων σε διαιτητικές παρεμβάσεις.

Μια σύγχρονη επέμβαση για την κακοήθη παχυσαρκία

Γιώργος Π. Σταυρόπουλος

Χειρουργός, Αν. Δ/ντής Δ΄ Χειρουργικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ, Υπεύθυνος Κέντρου Χειρουργικής Παχυσαρκίας ΥΓΕΙΑ

Η επιμήκης γαστρεκτομή (ή γαστρικό ΜΑΝΙΚΙ) είναι μία από τις σύγχρονες επεμβάσεις για την αντιμετώπιση της νοσογόνου (κακοήθους) παχυσαρκίας. Οι ενδείξεις για επέμβαση αφορούν όσους ασθενείς έχουν δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) μεγαλύτερο από 40 -ή μεγαλύτερο από 35- αν η σοβαρή παχυσαρκία συνοδεύεται και από άλλα νοσήματα όπως υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, υπερλιπιδαιμία κ.ά.

Η επιμήκης γαστρεκτομή είναι κυρίως εγχείρηση περιοριστικού τύπου, που σημαίνει ότι ο ασθενής δεν μπορεί πλέον να λαμβάνει μεγάλες ποσότητες φαγητού και έτσι επιτυγχάνει την απώλεια βάρους. Όμως, πέραν του περιορισμού, υπάρχουν και ορμονικές επιδράσεις που βοηθούν σε αυτό το σκοπό. Η πρώτη αφορά τη μείωση της γρελλίνης, που είναι ορμόνη του θόλου του στομάχου και μετά την επέμβαση τα επίπεδά της είναι μειωμένα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει έντονο το αίσθημα της πείνας. Η δεύτερη αφορά την επίδραση σε ορμόνες του εντέρου και του λιπώδους ιστού που έχουν σχέση με την κένωση του στομάχου και το αίσθημα του κορεσμού.

Η διαδικασία

Οι ασθενείς χρειάζονται λεπτομερή προεγχειρητικό έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει εξετάσεις αίματος, καρδιολογική και πνευμονολογική εκτίμηση, γαστροσκόπηση και υπερηχογράφημα κοιλίας. Άλλοι παράγοντες, όπως προηγούμενες επεμβάσεις, οι διατροφικές συνήθειες και η ψυχική κατάσταση του ασθενούς, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.

Η επέμβαση γίνεται λαπαροσκοπικά και η νοσηλεία διαρκεί συνήθως δύο ημέρες.

Το στομάχι κόβεται και ράβεται κατά τον επιμήκη άξονα και έτσι δημιουργείται ένας μακρόστενος σωλήνας με χωρητικότητα περίπου 10%-15% του προηγούμενου όγκου του στομάχου και ο θόλος του στομάχου αφαιρείται.

Οι ασθενείς εξέρχονται με οδηγίες και για τις πρώτες μέρες λαμβάνουν υδρική δίαιτα. Σταδιακά επανέρχονται σε κανονική διατροφή, δίνοντας βάση στην καλή ποιότητα της τροφής, που είναι πλούσια σε πρωτεΐνη, και την αποφυγή όλων των συμπυκνωμένων θερμίδων (γλυκά, παγωτά, οινοπνευματώδη, ξηροί καρποί, αναψυκτικά κ.λπ.), οι οποίες -αν καταναλωθούν από τον ασθενή- θα μειώσουν την αποτελεσματικότητα της εγχείρησης.

Οι επιπλοκές είναι ευτυχώς σπάνιες, αλλά σε περίπτωση που συμβούν, είναι σοβαρές. Η πιο σοβαρή επιπλοκή της επεμβάσεως, σε ποσοστό 1%-5%, είναι η διαφυγή (έξοδος γαστρικού περιεχομένου στην κοιλιακή χώρα από αστοχία της γραμμής συρραφής του στομάχου). Συνήθως συμβαίνει στις πρώτες δύο εβδομάδες και γίνεται αντιληπτή από πυρετό, ταχυκαρδία και πόνο.

Οι περισσότεροι ασθενείς αντιμετωπίζονται συντηρητικά με καλά αποτελέσματα, ορισμένοι όμως μπορεί να χρειαστούν επανεπέμβαση ή και να έχουν μακρόχρονη νοσηλεία.

Τα αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα που αφορούν την απώλεια βάρους είναι καλά και για τα πρώτα τρία χρόνια είναι παρόμοια με αυτά της γαστρικής παράκαμψης (gastric bypass), περίπου δηλαδή απώλεια στο 65%-75% του περιττού βάρους του ασθενούς. Η παλινδρόμηση είναι μία από τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες της επεμβάσεως και πρέπει να αντιμετωπίζεται όταν υπάρχουν κλινικά συμπτώματα η ενδοσκοπικά ευρήματα.

Η επανάκτηση βάρους μπορεί να παρουσιαστεί έπειτα από χρόνια, γεγονός που σημαίνει απώτερη αποτυχία της επεμβάσεως. Αυτό συμβαίνει σε μικρό ποσοστό ασθενών και μπορεί να οδηγήσει στη μετατροπή της επέμβασης σε γαστρική παράκαμψη ή σε χολοπαγκρεατική εκτροπή.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η επιμήκης γαστρεκτομή είναι μια πολύ καλή λύση για την αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε μόνη της είτε σε συνδυασμό με άλλη επέμβαση για σταδιακή αντιμετώπιση της νόσου. Η επέμβαση είναι εγκεκριμένη από διεθνείς ιατρικούς - χειρουργικούς οργανισμούς και είναι η πιο συχνή επέμβαση παγκοσμίως για τη θεραπεία της κακοήθους παχυσαρκίας.

Ο «χρυσός κανόνας» της χειρουργικής παρέμβασης

Χαρίλαος Κ. Παππής

Χειρουργός, Διευθυντής Γ’ Χειρουργικής Κλινικής, Νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ, Πρόεδρος Ελληνικής Χειρουργικής Εταιρείας Παχυσαρκίας

Το γαστρικό bypass (γαστρική παράκαμψη) είναι ο χρυσός κανόνας της χειρουργικής της παχυσαρκίας. Πρόκειται για επέμβαση που πρωτοεφαρμόστηκε το 1967 από τον Mason και έκτοτε πραγματοποιείται σε όλο τον κόσμο με εξαιρετικά αποτελέσματα. Υπάρχουν παραλλαγές της επέμβασης, προσαρμόζοντάς τη στον εκάστοτε ασθενή. Όμως, η λογική της επέμβασης παραμένει σχεδόν ίδια.

Η χειρουργική επέμβαση σήμερα γίνεται λαπαροσκοπικά και για τον σκοπό αυτό απομονώνεται μικρό κομμάτι του στομάχου (νεοστόμαχος) χωρητικότητας περίπου 30-35 ml και συνδέεται με το πρώτο τμήμα του λεπτού εντέρου (νήστιδα). Όταν το μήκος του λεπτού εντέρου είναι περίπου 60-80 εκ., γίνεται μια δεύτερη σύνδεση μεταξύ τμημάτων λεπτού εντέρου, ώστε τα πεπτικά υγρά να έρχονται σε επαφή με την τροφή. Αυτό γίνεται στα 100-150 εκ. από το στομάχι και συνιστά το standard γαστρικό bypass. Αν οι έλικες του λεπτού εντέρου έχουν μεγαλύτερο μήκος, τότε μιλάμε για τη γαστρική παράκαμψη μακρών ελίκων. Την τελευταία εικοσαετία αυξάνεται συνεχώς με επιτυχία η λεγόμενη γαστρική παράκαμψη μίας αναστόμωσης, κατά την οποία γίνεται μόνο μία ένωση λεπτού εντέρου με το μικρό στομάχι, κάτι που αυξάνει τη δυσαπορρόφηση τροφών και την αποτελεσματικότητα της επέμβασης (γνωστό και ως mini gastric bypass).

Τα αποτελέσματα

Οι μηχανισμοί με τους οποίους φέρνει τα καλά της αποτελέσματα αυτή η επέμβαση, είναι πολλοί. Κατ’ αρχάς μειώνεται δραστικά το μέγεθος του στομάχου και κατά συνέπεια η πρόσληψη του όγκου τροφής. Αυτό σε συνδυασμό με τη σωστή διατροφική καθοδήγηση (δηλαδή με την τήρηση των σωστών γευμάτων μέσα στη μέρα) είναι πολύ ισχυρός παράγοντας για απώλεια βάρους. Μετά την επέμβαση εκκρίνονται ορμόνες από το πεπτικό του ασθενούς, οι οποίες δρουν στον εγκέφαλο και προκαλούν μια σειρά από ευεργετικά αποτελέσματα. Μερικά από αυτά είναι η ανορεξία, η απέχθεια για τα γλυκά και τα λιπαρά, η βελτίωση του μεταβολισμού και η κινητοποίηση των λιποαποθηκών.

Έτσι, τα μακροπρόθεσμα καλά αποτελέσματα αυτών των επεμβάσεων δεν οφείλονται μόνο στο ότι τρώνε λίγο οι ασθενείς, αλλά υποβοηθούνται σημαντικά και από ορμονικούς παράγοντες. Γι’ αυτό σήμερα δεν μιλάμε μόνο για βαριατρική χειρουργική, αλλά και για μεταβολική χειρουργική, με εξαιρετικά αποτελέσματα σε μεταβολικά νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης. Η βελτίωση του μεταβολισμού της γλυκόζης βελτιώνει ή και θεραπεύει τον διαβήτη και αυξάνει σημαντικά τις καύσεις. Επίσης, μειώνει τη χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια. Στις θετικότατες συνέπειες της επέμβασης είναι η βελτίωση του ύπνου και η εξάλειψη των απνοιών, η ρύθμιση ή θεραπεία της υπέρτασης και η αντιμετώπιση πολλών μυοσκελετικών προβλημάτων.

Θα πρέπει να αναφέρουμε και την αισθητική διάσταση του θέματος, καθώς η σοβαρή παχυσαρκία δημιουργεί έντονα ψυχικά προβλήματα, κοινωνικό ρατσισμό, αλλά και ζητήματα στις εργασιακές σχέσεις. Όλα αυτά βελτιώνονται θεαματικά μετά τη χειρουργική επέμβαση.

Η νοσογόνος παχυσαρκία αποτελεί σήμερα ίσως το σοβαρότερο πρόβλημα της ανθρωπότητας. Δημιουργεί προβλήματα σε όλα τα συστήματα του οργανισμού, με συνέπεια να αυξάνει τις νοσηλείες και τη νοσηρότητα και κυρίως να προκαλεί τεράστιο αριθμό θανάτων. Πρέπει, λοιπόν, να αντιμετωπίζεται ως νόσος και όχι ως αισθητικό πρόβλημα. Γι’ αυτό και η μόνη σταθερή λύση είναι η χειρουργική, κάτι που έχει αναγνωριστεί από το ΝΙΗ από το 1991. Η χειρουργική της παχυσαρκίας δεν είναι θέμα «της μόδας» όπως ίσως κάποιοι νομίζουν. Εφαρμόζεται από το 1953. Το πρόβλημα, όμως, της σοβαρής παχυσαρκίας έχει πάρει στις μέρες μας σοβαρές διαστάσεις.

Ο ρόλος της πλαστικής Χειρουργικής

Ευάγγελος Μπελλώνιας

Πλαστικός Χειρουργός, Επιστ. Συνεργάτης ΥΓΕΙΑ

Η σύγχρονη πλαστική χειρουργική είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ολιστικής αντιμετώπισης των ασθενών που έχουν υποβληθεί σε επεμβάσεις βαριατρικής χειρουργικής, δηλαδή επεμβάσεις που βοηθούν στη μαζική απώλεια βάρους. Οι ασθενείς αυτοί, μετά την απώλεια βάρους και εφόσον έχουν σταθεροποιηθεί, καταφεύγουν στον πλαστικό χειρουργό για να βελτιώσουν την εμφάνιση τους. Αντιμετωπίζουν τη ζωή τους πλέον με μια διαφορετική ψυχολογία και έχουν την αίσθηση ότι δικαιούνται μια πιο ισορροπημένη εξωτερική εμφάνιση.

Έτσι, καταφεύγουν στη βοήθεια της σύγχρονης πλαστικής χειρουργικής για να αντιμετωπίσουν τόσο τη μεγάλη χαλάρωση του δέρματος που έχει χάσει κάθε δυνατότητα σύσφιγξης από μόνο του στο πρόσωπο και στον λαιμό, στους βραχίονες, στον θώρακα, στην κοιλιά, στη μέση και στους μηρούς, όσο και την απώλεια όγκου των μαστών και των γλουτών.

Η κοιλιά

Το πλέον συχνό πρόβλημα δημιουργείται από τη χαλάρωση και την πτώση της κοιλιάς, που προκαλεί όχι μόνο αισθητικά, αλλά και λειτουργικά προβλήματα, που δυσκολεύουν την καθημερινότητα του ασθενή. Τα προβλήματα αυτά σχετίζονται τόσο με το ντύσιμο και τη γενικότερη εμφάνιση, αλλά και με πόνους στη μέση από τη μετατόπιση του κέντρου βάρους, με το σκύψιμο, καθώς επίσης και με δερματίτιδες στο σημείο της αναδίπλωσης.

Το πρόβλημα της κρεμάμενης κοιλίας αντιμετωπίζεται με ασφάλεια και μικρούς χρόνους αποθεραπείας με τις σύγχρονες τεχνικές κοιλιοπλαστικής, οι οποίες στα χέρια του πεπειραμένου πλαστικού χειρουργού οδηγούν σε άριστα αποτελέσματα τόσο από αισθητικής όσο και από λειτουργικής άποψης.

Τυχόν συνυπάρχουσες κήλες του κοιλιακού τοιχώματος αντιμετωπίζονται στον ίδιο χειρουργικό χρόνο, με τη βοήθεια τόσο της λαπαροσκοπικής χειρουργικής όσο και με την τοποθέτηση πλεγμάτων.

Οι γλουτοί

Το κρέμασμα και άδειασμα των γλουτών διορθώνεται με την επέμβαση της ανόρθωσης των γλουτών. Στην επέμβαση της ανόρθωσης των γλουτών, τμήμα των ιστών που περισσεύει χρησιμοποιείται σαν αιματούμενο μαξιλάρι για την αύξηση της προβολής των γλουτών (αυτόλογη αυξητική των γλουτών) κυρίως στις γυναίκες, δίνοντάς τους έτσι ένα πολύ ελκυστικό αποτέλεσμα. Οι ουλές στην επέμβαση αυτή σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να κρύβονται επαρκώς κάτω από το εσώρουχο ή το μαγιό.

Σε περιπτώσεις όπου η χαλάρωση είναι πιο προχωρημένη, μπορεί να χρειαστεί να γίνει δερμολιπεκτομή που να αφορά όλη την περίμετρο του σώματος στο ύψος της ζώνης (belt lipectomy, lower body lift). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ανόρθωση των ιστών και τη βελτίωση του περιγράμματος του σώματος.

Οι μαστοί και οι μηροί

Η χαλάρωση και το άδειασμα των μαστών απαιτεί ιδιαίτερη προσέγγιση. Στους άντρες το πρόβλημα των μαστών αντιμετωπίζεται με αφαίρεση του δέρματος που περισσεύει και μετάθεση των θηλών στη σωστή θέση. Στις γυναίκες, εκτός από την ανόρθωση των μαστών, χρειάζεται συχνά και τοποθέτηση ενθεμάτων σιλικόνης για την αποκατάσταση του όγκου των μαστών, δηλαδή αυξητική μαστοπηξία.

Η χαλάρωση των βραχιόνων αντιμετωπίζεται με τη βραχιονοπλαστική. Στην επέμβαση αυτή αφαιρείται το λίπος και το δέρμα που περισσεύουν και γίνεται ανόρθωση και περιμετρική σύσφιγξη των μπράτσων. Οι τομές τοποθετούνται στην έσω επιφάνεια των μπράτσων και έτσι φαίνονται ελάχιστα.

Η ανόρθωση των μηρών κατά παρόμοιο τρόπο αντιμετωπίζει τη χαλάρωση και την πτώση των μηρών. Μπορεί να συνδυαστεί και με λιπογλυπτική. Οι τομές και εδώ τοποθετούνται στην έσω επιφάνεια των μηρών για να είναι λιγότερο ορατές.

Το πρόσωπο

Η χαλάρωση και το άδειασμα των όγκων του προσώπου αντιμετωπίζονται με την επέμβαση της ρυτιδοπλαστικής (Facelift), η οποία μπορεί να συνδυαστεί με τις σύγχρονες μεθόδους της λιπομεταφοράς για την αποκατάσταση των όγκων του προσώπου και την αντιγήρανση.

Σε προσεκτικά επιλεγμένες περιπτώσεις μπορεί στην ίδια χειρουργική επέμβαση να γίνει συνδυασμός επεμβάσεων, δηλαδή αυξητική μαστοπηξία και κοιλιοπλαστική βραχιονοπλαστική και ανόρθωση μηρών. Οι παραπάνω περιπτώσεις προϋποθέτουν την ύπαρξη εξειδικευμένης ομάδας πλαστικών χειρουργών για να κρατηθεί ο χρόνος της επέμβασης σε ασφαλή επίπεδα.

Η σύγχρονη πλαστική χειρουργική αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας οργανωμένης βαριατρικής θεραπείας.