Διαβήτης - Η συνταγή της πρόληψης

ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Η συνταγή της πρόληψης

Ο διαβήτης είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας σ’ όλο τον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια η νόσος εξαπλώνεται με ταχύτατους ρυθμούς -ειδικά ο διαβήτης τύπου 2, λόγω του μεγαλύτερου προσδόκιμου επιβίωσης, της παχυσαρκίας και του καθιστικού τρόπου ζωής. Στην περίπτωση του διαβήτη είναι καθοριστική η διατροφή που ακολουθεί κάποιος: αφενός γιατί η υγιεινή διατροφή μπορεί να επιβραδύνει ή να αποτρέψει την εμφάνισή του, αφετέρου γιατί, αν κάποιος νοσήσει, με την κατάλληλη διατροφή μπορεί να ζήσει πολλά και καλά χρόνια. Ποια είναι, λοιπόν, η δίαιτα – ασπίδα κατά του διαβήτη και τι πρέπει να γνωρίζουμε γι’ αυτήν;

Το αλφαβητάρι της προφύλαξης

Γράφει η Σταυρούλα Μαγγανά

Παθολόγος - Διαβητολόγος, Επιστ. Υπεύθυνη Παθολογικών Τμημάτων ΥΓΕΙΑNET Αθηνών και Περιστέρι

Ο διαβήτης συγκαταλέγεται στα χρόνια νοσήματα και χαρακτηρίζεται σαν αόρατη επιδημία, της οποίας η πορεία και οι επιπλοκές συνεπάγονται ένα υπέρογκο κόστος διαχείρισης και καταπολέμησης. Το 2000 έπασχαν από διαβήτη 171 εκατ. άτομα παγκοσμίως, σήμερα ο αριθμός τους ξεπερνά τα 285 εκατ. άτομα, που αντιστοιχεί στο 6,4% του ενήλικου πληθυσμού. Η πρόβλεψη για το μέλλον είναι πιο απαισιόδοξη: εκτιμάται ότι το 2030 οι πάσχοντες από διαβήτη τύπου 2 θα φθάσουν τα 438 εκατ. Στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που υπάρχουν, νοσούν περισσότερα από 1 εκατ. άτομα.

Ο διαβήτης είναι μια χρόνια νόσος στην οποία ο οργανισμός δεν παράγει την απαιτούμενη ινσουλίνη ή η ινσουλίνη που παράγεται δεν μπορεί, για διάφορους λόγους, να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά από τον οργανισμό. Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που εκκρίνεται από το πάγκρεας και επιτρέπει την πρόσληψη της γλυκόζης από τα κύτταρα του σώματος. Η έλλειψη ινσουλίνης οδηγεί σε αύξηση του σακχάρου στο αίμα, με συνέπεια την εμφάνιση των επιπλοκών του διαβήτη, όπως καρδιαγγειακά, αμφιβληστροειδοπάθεια (οφθαλμοπάθεια), νεφροπάθεια και νευροπάθεια.

Οι τύποι διαβήτη και οι παράγοντες κινδύνου

Ο διαβήτης τύπου 1, που συχνά ονομάζεται και νεανικός διαβήτης, χαρακτηρίζεται από την καταστροφή των κυττάρων του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη, με αποτέλεσμα την ελλιπή ή και καθόλου παραγωγή της. Ο διαβήτης τύπου 1 θεραπεύεται με την εξωγενή χορήγηση της ινσουλίνης. Πρόληψη του διαβήτη τύπου 1 δεν υπάρχει, όμως έχει μεγάλη σημασία η έγκαιρη διάγνωση και η θεραπεία του.

O διαβήτης τύπου 2 χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια είτε στην έκκριση είτε στη δράση της ινσουλίνης, με αποτέλεσμα την αύξηση του σακχάρου του αίματος. Τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 μπορεί να αντιμετωπίσουν τη νόσο με διατροφή και άσκηση, αλλά σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται φαρμακευτική αγωγή με δισκία ή και ινσουλίνη. Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του διαβήτη τύπου 2. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την παχυσαρκία, την καθιστική ζωή και την κατανάλωση τροφίμων με μεγάλη περιεκτικότητα σε λίπος και θερμίδες και είναι εκείνοι που μπορούν να τροποποιηθούν. Στη φυσική ιστορία του διαβήτη τύπου 2 υπάρχει μια χρονική περίοδος, πριν από την κλινική εκδήλωση της νόσου, στην οποία αυξάνεται σε παθολογικά επίπεδα η γλυκόζη στο αίμα. Η τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου σε αυτή την προδιαβητική περίοδο μπορεί να καθυστερήσει την εμφάνιση της νόσου και κατ’ επέκταση των επιπλοκών της. Με δεδομένο ότι ο διαβήτης τύπου 2 αφορά στο 85%-90% των ατόμων γενικά με διαβήτη, είναι εύκολο να γίνει αντιληπτό πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η πρόληψη με διάφορους τρόπους παρέμβασης.

Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες κινδύνου;

••• Το οικογενειακό ιστορικό διαβήτη τύπου 2.

••• Η παχυσαρκία.

••• Ηλικία άνω των 45 ετών.

••• Η υπέρταση.

••• Η υπερλιπιδαιμία.

••• Το κάπνισμα.

••• Ο διαβήτης κύησης.

Όσοι ανήκουν σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες θα πρέπει να απευθύνονται στο γιατρό τους για περαιτέρω έλεγχο.

Απλά μέτρα προφύλαξης

Πώς μπορούμε, όμως, να παρέμβουμε για να αποφύγουμε ή να καθυστερήσουμε την εμφάνιση του διαβήτη;

••• Επίτευξη και διατήρηση φυσιολογικού βάρους με απώλεια σωματικού βάρους κατά 5%-10% στα υπέρβαρα άτομα.

••• Αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Συνιστάται τουλάχιστον 30 λεπτά τακτική, μέτριας έντασης δραστηριότητα τις περισσότερες ημέρες.

••• Υγιεινή διατροφή.

••• Αποφυγή χρήσης καπνού. Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων στα διαβητικά άτομα. Στο πλαίσιο μιας υγιεινής διατροφής πρέπει να καταναλώνουμε:

••• τρεις έως πέντε μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως,

••• δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια,

••• καφέ και τσάι (2-3 φλιτζάνια ημερησίως),

••• μέτρια ποσότητα αλκοόλ (1-2 ποτήρια ημερησίως).

Ακόμα, πρέπει να αποφεύγουμε:

••• τους επεξεργασμένους υδατάνθρακες όπως τη ζάχαρη, το λευκό αλεύρι, τα σακχαρούχα αναψυκτικά,

••• το κόκκινο κρέας,

••• τα κεκορεσμένα λίπη,

••• τα αλλαντικά.

 Τα κλειδιά της σωστής διατροφής

Γράφουν οι Χρήστος Ζούπας

Ειδικός Παθολόγος - Διαβητολόγος, Διευθυντής Διαβητολογικού Κέντρου και Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Πέτρος Θωμάκος

Παθολόγος - Διαβητολόγος, Επιμελητής Διαβητολογικού Κέντρου και Κλινικής ΥΓΕΙΑ

Η ποσότητα και το είδος των τροφίμων που μπορούν να καταναλώνουν οι άνθρωποι με σακχαρώδη διαβήτη (ΣΔ) είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους επιστήμονες που ασχολούνται με τη νόσο! Μάλιστα, παρότι τα τελευταία χρόνια είναι διαθέσιμο ένα ευρύ φάσμα φαρμακευτικών ουσιών και πλήθος νέων σκευασμάτων ινσουλίνης, η σωστή διατροφή εξακολουθεί να παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος για την επαρκή ρύθμιση του ΣΔ.

Είναι πλέον κοινή παραδοχή ότι στην αντιμετώπιση του ΣΔ δεν έχει θέση οποιαδήποτε «ειδική δίαιτα», αφού στην πραγματικότητα το διαιτολόγιο του διαβητικού θα πρέπει να είναι παράδειγμα σωστής διατροφής ακόμα και για τα άτομα που δεν πάσχουν από ΣΔ!

Η ποικιλία, η φαντασία και η γεύση είναι το τρίπτυχο της σωστής και υγιεινής διατροφής! Έτσι τα άτομα με διαβήτη μπορούν να καταναλώνουν όλες τις κατηγορίες τροφίμων, πάντα υγιεινά μαγειρεμένα, σε λογικές ποσότητες, κατανεμημένες σε 3 κυρίως γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας (πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό). Μαζί με κάθε γεύμα απαραίτητη είναι η κατανάλωση μιας πλούσιας σε μέγεθος και ποικιλία σαλάτας. Πρέπει να τονιστεί ότι η ποσότητα του φαγητού είναι αναγκαίο να προσαρμόζεται στον τρόπο ζωής και τις καθημερινές ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Κατά την εξατομίκευση της διατροφής πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ηλικία και ο τύπος του διαβήτη. Επίσης, πρέπει να εκτιμάται πάντα η τυχόν συνύπαρξη αρτηριακής υπέρτασης, δυσλιπιδαιμίας και αυξημένου σωματικού βάρους.

Τα βασικά σημεία

Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Διαβήτη (International Diabetes Federation - IDF) με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Διαβήτη, που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 14 Νοεμβρίου, έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 3 χρόνια (2014-2016) στο ρόλο της υγιεινής - ισορροπημένης διατροφής και του πρωινού γεύματος, τόσο για αντιμετώπιση όσο και για την πρόληψη του ΣΔ.

Η κατανάλωση πρωινού γεύματος βοηθά τον έλεγχο της όρεξης κατά τη διάρκεια της ημέρας και έχει θετική επίδραση στα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα. Επίσης, η κατανάλωση πρωινού γεύματος μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΣΔ τύπου 2, ενώ αντίστοιχα η παράλειψή του έχει συσχετιστεί με αύξηση του σωματικού βάρους.

Στο κεφάλαιο «ΣΔ και διατροφή» ένα στοιχείο που έχει αλλάξει εντυπωσιακά το τελευταίο καιρό, είναι η καθυστερημένη διαπίστωση του μεγάλου λάθους που γινόταν επί πολλά χρόνια να στερούνται τα φρούτα από τους διαβητικούς! Έχει πλέον αποδειχτεί ότι η ευεργετική επίδρασή τους στον ανθρώπινο οργανισμό, με τα ιχνοστοιχεία, τα μέταλλα, τις βιταμίνες και τα αντιοξειδωτικά που περιέχουν, είναι πολλαπλάσια από την υπεργλυκαιμική δράση που ενδεχομένως προκαλούν. Κρίνεται αναγκαία η κατανάλωση τουλάχιστον 4-5 μερίδων φρούτων ημερησίως, κατά προτίμηση μετά τα γεύματα.

Τις τελευταίες δεκαετίες πολλές τυχαιοποιημένες μελέτες έχουν αναδείξει το σπουδαίο ρόλο της μεσογειακής δίαιτας για την αντιμετώπιση του ΣΔ. Η υιοθέτηση της μεσογειακής δίαιτας, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (ελαιόλαδο – ψάρια) και υδατανθράκων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη (δημητριακά πλούσια σε φυτικές ίνες – όσπρια) μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου και παράλληλα να βελτιώσει το λιπιδαιμικό προφίλ των ανθρώπων με διαβήτη. Ο μεσογειακός τύπος διατροφής συνδέεται επίσης με μειωμένη καρδιαγγειακή νοσηρότητα και θνησιμότητα και μειωμένη επίπτωση καρκίνου.

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό δεν υπάρχουν φαγητά που να απαγορεύονται στους ανθρώπους με ΣΔ. Εξαίρεση αποτελεί η ζάχαρη, τα γλυκά, τα τηγανητά, το άσπρο ψωμί, καθώς και τα αμφίβολης ποιότητας προπαρασκευασμένα τρόφιμα που σερβίρονται κυρίως σε ταχυφαγεία (πίτσες, τυρόπιτες κ.λπ.). Αν σε κάποια περίσταση ένα άτομο με διαβήτη θελήσει να καταναλώσει ένα γλυκό, καλύτερο θα ήταν να το πράξει μετά τα γεύματα.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στη λήψη αλατιού, που δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 6 γραμμάρια ημερησίως, καθώς και του κορεσμένου λίπους, η οποία δεν θα πρέπει να ξεπερνά αντίστοιχα το 7% της συνολικής προσλαμβανόμενης ενέργειας. Επίσης, η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών πρέπει να γίνεται με μέτρο, ειδικά από τα άτομα που λαμβάνουν ινσουλίνη. Αν δεν έχουν άλλα προβλήματα υγείας, τα άτομα με ΣΔ τύπου 1 μπορούν να καταναλώνουν σε μεγαλύτερες ποσότητες σχεδόν όλα τα τρόφιμα προσαρμόζοντας αναλόγως τη δοσολογία της προγευματικής ινσουλίνης.

Αν και ο ΣΔ στην εποχή μας δεν θεωρείται αρρώστια, αλλά «τρόπος ζωής», εν τούτοις χρειάζεται «μέτρο, συνέπεια και αυτοκυριαρχία» για να μπορέσει κανείς να ζήσει πολλά και καλά χρόνια, με ποιότητα ζωής και χωρίς στερητικά σύνδρομα!