Ενδομητρίωση-Τα αίτια, η διάγνωση και η θεραπεία
Γράφει ο Χρήστος Μαρουδής
Μαιευτήρας – Γυναικολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης ΜΗΤΕΡΑ
Η ενδομητρίωση είναι μία από τις πιο συνηθισμένες ασθένειες και μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη γονιμότητα κάθε γυναίκας που βρίσκεται σε αναπαραγωγική ηλικία. Ποιος είναι, λοιπόν, ο ορθός τρόπος για την αντιμετώπισή της;
Η ενδομητρίωση είναι μια πολυπαραγοντική υποτροπιάζουσα γυναικολογική νόσος. Είναι η δεύτερη σε συχνότητα μετά τα ινομυώματα και προσβάλλει τις γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας σε ποσοστό 15%. Η αιτία της νόσου είναι η παρουσία ενδομητρίου εκτός της μητρικής κοιλότητας, στις ωοθήκες, τις σάλπιγγες, το έντερο, το περιτόναιο, τη μήτρα ή σε άλλες σπάνιες θέσεις. Η αρχική αιτία της δημιουργίας της ενδομητρίωσης είναι η παλινδρόμηση της εμμήνου ρήσεως διαμέσου των σαλπίγγων μέσα στο εσωτερικό της κοιλιάς. Το γεγονός αυτό από μόνο του δεν αρκεί, διότι αυτό συμβαίνει στο 90% των γυναικών. Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που ενεργούν με αποτέλεσμα τα κύτταρα του ενδομητρίου που πέφτουν μέσα στην περιτοναϊκή κοιλότητα να προκαλούν την ενδομητρίωση και να μην εξουδετερώνονται από το ανοσολογικό σύστημα. Είναι δυνατόν και μέσω αγγείων να γίνεται αυτή η μεταφορά ενδομητρικών κυττάρων.
Γιατί εμφανίζεται
Οι παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση της νόσου είναι:
• • • ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ. Το ανοσολογικό σύστημα δεν ανταποκρίνεται, τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα φαγοκύτταρα του περιτοναϊκού υγρού παραμένουν αδρανή, έτσι δεν ενεργοποιούνται τα Ν.Κ. κύτταρα (κύτταρα-«φονιάδες») του περιτοναϊκού υγρού, με αποτέλεσμα να μην εξουδετερώνονται τα έκτοπα κύτταρα του ενδομητρίου που έχουν εμφυτευθεί σε διάφορες θέσεις.
• • • ΓΟΝΙΔΙΑΚΟΙ. Τελευταία έχει αυξηθεί εντυπωσιακά ο αριθμός των γονιδίων που επηρεάζουν την ωοθηκική λειτουργία, ανεβάζοντάς τα περίπου στις 3.000. Η γενετική των ωοθηκών πιθανόν να βοήθησε στον έλεγχο της νόσου.
• • • ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ. Υπάρχουν υποψίες για την επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων στην εμφάνιση της νόσου. Οι εργασίες που υπάρχουν δεν τεκμηριώνουν τις διάφορες απόψεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις διοξίνες.
Τα συμπτώματα
Ο πόνος είναι χαρακτηριστικό σύμπτωμα, με διαφορετική ένταση, που δεν έχει σχέση με τη βαρύτητα της νόσου. Εντοπίζεται στο κατώτερο μέρος της κοιλιάς και στην κατώτερη οσφυϊκή χώρα. Ο πόνος πιθανόν να είναι εντονότερος κατά την περίοδο (δυσμηνόρροια) ή κατά τη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία). Η ενδομητρίωση μειώνει τη γονιμότητα. Φυσιολογικά η πιθανότητα σύλληψης είναι σε ποσοστό 15%-20% ανά μήνα και μειώνεται με την ηλικία. Κατά την ενδομητρίωση το ποσοστό πέφτει στο 2%-8% ανά μήνα. Υπάρχουν τρία είδη ενδομητρίωσης: η επιφανειακή, η ωοθηκική με τις μεγάλες σοκολατοειδείς κύστεις και η εν τω βάθει ενδομητρίωση, που σημαίνει ότι η νόσος έχει προχωρήσει σε βάθος άνω των 5 χιλιοστών. Η εν τω βάθει ενδομητρίωση μπορεί να εντοπίζεται στην ουροδόχο κύστη, στο ορθοσιγμοειδές (κατώτερο τμήμα του εντέρου), στο ορθοκολπικό διάφραγμα και στους ιερομητρικούς συνδέσμους (οπίσθιο κατώτερο μέρος της μήτρας). Αφού γίνει λήψη του ιστορικού της ασθενούς και λεπτομερής γυναικολογική εξέταση, ακολουθεί ένας κολπικός υπέρηχος και, όπου υπάρχει υποψία εν τω βάθει ενδομητρίωσης, συνιστάται να γίνεται εξέταση MRI. Τέλος από τους καρκινικούς δείκτες, ο καθιερωμένος από 15ετίας CA-125 δίνει κάποιες επιπλέον πληροφορίες, που δεν αποκλείουν όμως την περίπτωση καρκίνου ωοθηκών.
Η αντιμετώπιση
Η θεραπεία που ακολουθείται σήμερα είναι χειρουργική και φαρμακευτική.
• • • Η χειρουργική θεραπεία σήμερα γίνεται λαπαροσκοπικά. Η λαπαροσκόπηση αποτελεί την ιδανική μέθοδο για την αντιμετώπιση της νόσου διότι, εκτός από τα γενικότερα πλεονεκτήματά της, συνδυάζει τον άριστο φωτισμό του χειρουργικού πεδίου και τη μεγέθυνσή του κατά 8 φορές, με αποτέλεσμα ο χειρουργός να επεμβαίνει στο ανατομικό πλάνο. Προϋπόθεση είναι η εξειδίκευση και οι ειδική χειρουργική ικανότητα του ιατρού. Η λαπαροσκοπική χειρουργική: 1. Αναγνωρίζει και αποκαθιστά τις ανατομικές σχέσεις. 2. Παρασκευάζει και αφαιρεί τους προσβεβλημένους ιστούς, π.χ. σοκολατοειδείς κύστεις, ενδομητριώματα.
• • • Η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της λαπαροσκοπικής χειρουργικής. Χορηγείται προγεστερόνη και μάλιστα τελευταίας γενιάς (διενογέστη), αντισυλληπτικά, δαναζόλη και «GnRh ανάλογα» με θαυμάσια αποτελέσματα.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια χειρουργούνται γυναίκες μικρής ηλικίας, κάτω των 25 ετών, με δυσανάλογες για την ηλικία τους αλλοιώσεις από την ενδομητρίωση. Ο έγκαιρος συνδυασμός χειρουργικής και φαρμακευτικής αγωγής βελτιώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό το σύμπτωμα του πόνου και τη γονιμότητα αυτών των γυναικών.
