Παθήσεις του στόματος-Η σημασία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης
Γράφει ο Νικόλαος Γ. Νικητάκης MD, DDS, PhD, FAAOMP, FAAOM
Ιατρός - Οδοντίατρος, Ειδικός Στοματολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης ΥΓΕΙΑ, Diplomat American Board OMFP
Η στοματική υγεία μπορεί να διαταραχθεί από μεγάλη ποικιλία παθήσεων. Ωστόσο, η ενεργή συμμετοχή του ασθενή και, όταν χρειάζεται, η γνώση και η πείρα του ιατρού καθιστούν εφικτή την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωσή τους. Ποια μέτρα λοιπόν μπορούμε να λάβουμε εμείς για την αποφυγή συγκεκριμένων κινδύνων και πότε χρειαζόμαστε τη συνδρομή ιατρού;
Το στόμα είναι μία από τις σημαντικότερες ανατομικές περιοχές του ανθρώπινου σώματος, καθώς εξυπηρετεί πολλές λειτουργίες, όπως τη μάσηση, την ομιλία και την κοινωνική και ερωτική επαφή, ενώ είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αισθητική του προσώπου. Συνεπώς, η διατήρηση της υγιεινής του και της καλής κατάστασής αποτελεί προϋπόθεση για τη γενικότερη υγεία και ευεξία. Η στοματική υγεία μπορεί να διαταραχθεί από μεγάλη ποικιλία παθήσεων τοπικής και συστηματικής αιτιολογίας, που προσβάλλουν το στοματικό βλεννογόνο, τις γνάθους, τους σιαλογόνους αδένες και τους παρακείμενους ιστούς. Οι συχνότερες εξ αυτών επηρεάζουν τα δόντια και τα ούλα (τερηδόνα, ουλίτιδα, περιοδοντίτιδα) και η σπουδαιότητα της καλής στοματικής υγιεινής και της τακτικής οδοντιατρικής παρέμβασης για την πρόληψη και την αντιμετώπισή τους είναι γνωστή στους περισσότερους. Λιγότερο γνωστές είναι οι υπόλοιπες στοματικές παθήσεις, αν και πολλές από αυτές είναι αρκετά συχνές (π.χ. άφθες, επιχείλιος έρπης, μυκητίαση), οι οποίες προκαλούν χρόνια και ενοχλητικά συμπτώματα με επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής (π.χ. καυσαλγία, ξηροστομία, δυσγευσία, απολεπιστική χειλίτιδα) ή και σχετίζονται με δυνητικά σοβαρή πρόγνωση (π.χ. καρκίνος του στόματος). Η έγκαιρη και ορθή διάγνωση και αντιμετώπιση των ποικίλων νοσημάτων του στόματος απαιτεί κατάλληλη εξειδίκευση και πείρα και είναι το αντικείμενο της ειδικότητας της Στοματολογίας. Η πρόληψη ενός νοσήματος αποτελεί την πεμπτουσία της άσκησης της Ιατρικής και διακρίνεται σε πρωτογενή (αποσκοπεί στην αποφυγή της εμφάνισης της νόσου) και σε δευτερογενή (στοχεύει στην έγκαιρη διάγνωση μιας νόσου στα αρχικά και συνεπώς ευκολότερα αντιμετωπίσιμα στάδια). Ο χρυσός αυτός κανόνας βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στο χώρο της στοματολογίας, όπου πολλές παθήσεις μπορούν να προληφθούν μέσω της αποφυγής έκθεσης σε συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου ή να διαγνωστούν σε πρώιμο στάδιο, αποτρέποντας την περαιτέρω δυσμενή τους εξέλιξη.
Τ α μ έ τ ρ α π ρ ω τ ο γ ε ν ο ύ ς π ρ ό λ η ψ η ς
Αν και τα παραδείγματα πρωτογενούς πρόληψης σε παθήσεις του στόματος είναι πολλά, ίσως το αντιπροσωπευτικότερο είναι η σημαντική μείωση της πιθανότητας ανάπτυξης κακοήθειας στο στόμα που επιφέρει η αποχή από τους δύο κύριους αιτιολογικούς παράγοντες, συγκεκριμένα από το κάπνισμα και από την υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών. Έχει αποδειχθεί ότι οι περισσότεροι ασθενείς με καρκίνο του στόματος, ο οποίος είναι μία από τις συχνότερες μορφές καρκίνου παγκοσμίως, καπνίζουν και πίνουν, η δε πιθανότητα ανάπτυξης κακοήθειας συνδέεται τόσο με τη χρονική διάρκεια όσο και με την ένταση (ποσότητα) των συνηθειών αυτών. Αντίθετα, η διακοπή του καπνίσματος και ο περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ περιορίζουν σημαντικά τον κίνδυνο καρκινογένεσης. Άλλα μέτρα πρωτογενούς πρόληψης παθήσεων του στόματος είναι η διατήρηση της καλής στοματικής υγιεινής (για τη μείωση της συχνότητητας τερηδόνας, περιοδοντικής νόσου και άλλων λοιμώξεων), η αποφυγή της υπερβολικής έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία (για την αποτροπή εμφάνισης ακτινικής χειλίτιδας αλλά και καρκίνου του χείλους), η ασφαλής ερωτική επαφή (για πρόληψη σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, όπως οι HPV-σχετιζόμενες βλάβες, η σύφιλη και το AIDS), η υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή κ.ά.
Η σ η μ α σ ί α τ η ς έ γ κ α ι ρ η ς δ ι ά γ ν ω σ η ς
Το δεύτερο σκέλος της πρόληψης, δηλαδή η έγκαιρη διάγνωση και η αποτελεσματική αντιμετώπιση ενός νοσήματος σε αρχικά ή πρόδρομα στάδια εξέλιξης, εφαρμόζεται επίσης με επιτυχία στις παθήσεις του στόματος. Στο προηγούμενο παράδειγμα του καρκίνου του στόματος, η διαπίστωση προκαρκινικής βλάβης, όπως η λευκοπλακία και η ερυθροπλακία, επιτρέπει την κατάλληλη παρέμβαση πριν από τη μετάπτωση σε διηθητικό και δυνητικά μεταστατικό νεόπλασμα. Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι επιτυχής εφαρμογή της αρχής της έγκαιρης διάγνωσης προϋποθέτει πείρα και κατάλληλη εξειδίκευση εκ μέρους του γιατρού, καθώς κλινικά παρόμοιες καταστάσεις μπορεί να οφείλονται σε ετερόκλητα αίτια και σε παθήσεις με εντελώς διαφορετική πρόγνωση και θεραπεία. Για παράδειγμα, ένα έλκος (πληγή) στο στόμα μπορεί να οφείλεται σε πλειάδα παθολογικών καταστάσεων που κυμαίνονται από άφθα ή τραυματικό έλκος έως πρωτοπαθή ή μεταστατική κακοήθεια. Επίσης, βλάβες ή συμπτώματα από το στόμα συχνά αποτελούν πρώιμες εκδηλώσεις συστηματικών καταστάσεων, όπως αιματολογικών (π.χ. αναιμία, λευχαιμία), δερματολογικών (π.χ. πέμφιγα, πεμφιγοειδές), ρευματολογικών (π.χ. ερυθηματώδης λύκος), μεταβολικών (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης), λοιμωδών (π.χ. σύφιλη, HIV/AIDS) και άλλων νοσημάτων.
