Οστεοπόρωση-Γιατί αυξήθηκε τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια;

Από τον Δρ. Αχιλλέα Ε. Γεωργιάδη,
Διδάκορα Πανεπιστημίου Αθηνών και Παρισίων
Κέντρο Oστεοπόρωσης και Μυοσκελετικών Παθήσεων, Γυναικολογικό Νοσοκομείο ΛΗΤΩ

Από τις πλέον διαδεδομένες ασθένειες σήμερα, η οστεοπόρωση πλήττει το 45% των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση. Δεδομένου ότι η εγκυμοσύνη καταπονεί σημαντικά τον σκελετό, διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες για το πόσο αυτή επηρεάζει τη νόσο. Όμως, το κλειδί για την αντιμετώπισή της βρίσκεται στη σωστή αντιμετώπιση κάποιων απλών παραγόντων κινδύνου.

Η οστεοπόρωση είναι μία χρόνια νόσος των οστών που βαθμιαία προκαλεί, μεταξύ άλλων, και προοδευτική μείωση της αντοχής τους, με τελικό αποτέλεσμα την πρόκληση καταγμάτων, έστω και μικρών. Η οστεοπόρωση είναι από τις συχνότερες νόσους του ανθρώπου, εάν σκεφτεί κανείς ότι το 45% των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση και το 15% των ανδρών μετά την ηλικία των 65 ετών πάσχει από αυτήν.
Τα τελευταία χρόνια οι περιπτώσεις οστεοπόρωσης έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά και σε αυτό συμβάλλουν πέντε βασικοί παράγοντες:

1. Η εντυπωσιακή αύξηση της μέσης ηλικίας των γυναικών. Πριν από εξήντα χρόνια οι γυναίκες ζούσαν κατά μέσο όρο περίπου 50 έτη, τώρα η μέση ηλικία έχει αυξηθεί πολύ και πλησιάζει τα 80 έτη. Επόμενο, λοιπόν, είναι μία γυναίκα να βιώνει τις επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης, δηλαδή μιας ζωής χωρίς την προστασία των οιστρογόνων της, για πάνω από 30 χρόνια. Η οστεοπόρωση είναι μια νόσος που οφείλεται, πλην των άλλων και στην έλλειψη των οιστρογόνων.

2. Οι διατροφικές αλλαγές της γυναίκας. Η βαθμιαία μείωση στη διατροφή των γαλακτοκομικών προϊόντων και η βαθμιαία αντικατάστασή τους από τον καφέ, τα ποτά τύπου cola και το οινόπνευμα, που περιλαμβάνονται πλέον σταθερά στη διατροφή των νεαρών κυρίως γυναικών, δημιούργησαν μια χρόνια έλλειψη ασβεστίου, ιδιαίτερα κατά την χρονική περίοδο κατά την οπόια αναπτύσσεται ο σκελετός και έχει σαν αποτέλεσμα την ελλειμματική δόμησή του και τη μείωση της αντοχής του.

3. Ο περιορισμός της κίνησης του σύγχρονου ανθρώπου. Το βάδισμα, που αποτελεί τον κυριότερο μηχανισμό διέγερσης της δημιουργίας του σκελετού, έχει μειωθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια. Υπολογίζεται ότι ο σύγχρονος άνθρωπος μετά βίας περπατά ένα χιλιόμετρο την ημέρα, ενώ στις αρχές του αιώνα μας περπατούσε κατά μέσο όρο περίπου 10 χιλιόμετρα την ημέρα.

4. Ο τρόπος ζωής (lifestyle) έχει αλλάξει εντυπωσιακά τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Πολλές γυναίκες πλέον εργάζονται μέσα σε γραφεία για πολλές ώρες με αποτέλεσμα να μην τις βλέπει ο ήλιος και να μην δημιουργούν την προστατευτική για τα οστά βιταμίνη D. Kάνουν συνεχείς και αλλεπάλληλες δίαιτες αδυνατίσματος αποφεύγοντας πολλά χρήσιμα για τον σκελετό ιχνοστοιχεία όπως π.χ. το μαγνήσιο, καπνίζουν και γενικά, υιοθετούν συνήθειες που υποσκάπτουν την αντοχή του σκελετού τους.

5. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες χρησιμοποιούνται σε ευρεία κλίμακα τα μηχανήματα που μετρούν την οστοπόρωση. Πριν από αυτά οι γυναίκες πονούσαν, παραμορφώνονταν ή πάθαιναν κατάγματα και τα χρέωναν στην ηλικία. Ελάχιστες ήξεραν ότι έπασχαν από οστεοπόρωση και πώς έπρεπε να την αντιμετωπίσουν.

Στους παράγοντες κινδύνου που προαναφέρθηκαν μπορούμε να προσθέσουμε και κάποιους άλλους οι οποίοι ήδη υπήρχαν, όπως η χρόνια χορήγηση συγκεκριμένων φαρμάκων (π.χ. κορτιζόνη, αντιεπιληπτικά), οι ασθένειες που προκαλούν παρατεταμένη κατάκλιση, οι χρόνιες φλεγμονές των αρθρώσεων και, τέλος, η κληρονομικότητα, η οποία είναι υπεύθυνη για πολλές περιπτώσεις οστεοπόρωσης. Μάλιστα, η κληρονομικότητα ενοχοποιείται σε τέτοιο βαθμό ώστε, αν κάποιο μέλος της οικογένειας υποστεί κάταγμα, έστω και μικρό, θα πρέπει τα υπόλοιπα μέλη με συγγένεια πρώτου βαθμού να οδηγηθούν άμεσα για έλεγχο της οστεοπόρωσης.

Οι τρεις απόψεις

Η εγκυμοσύνη ως παράγοντας που επηρεάζει τη δομή του σκελετού έχει μελετηθεί εδώ και περίπου 50 χρόνια. Οι απόψεις διαφέρουν και οι ερευνητές που τις έχουν διατυπώσει μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες:

• Κατ’ αρχάς, υπάρχουν αυτοί που πιστεύουν ότι κάθε εγκυμοσύνη επιβαρύνει την υγεία του σκελετού. Πράγματι, το έμβρυο, για να δημιουργήσει τον δικό του σκελετό κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ανάπτυξής του, είναι υποχρεωμένο να παίρνει το ασβέστιο και τον φώσφορο από τον σκελετό της μητέρας του. Έτσι στερεί τις δομικές μονάδες από τα οστά της με συνέπεια προοδευτικά αυτά να εξασθενούν. Επόμενο, λοιπόν, είναι όσο περισσότερες εγκυμοσύνες έχει μια γυναίκα τόσο λιγότερο ανθεκτικός να είναι ο σκελετός της, άρα και πιο πιθανή η εμφάνιση οστεοπόρωσης μετά την εμμηνόπαυση. Όσοι υποστηρίζουν αυτή την άποψη χορηγούν άφθονο ασβέστιο και βιταμίνη D και έτσι καλύπτουν τις ανάγκες του εμβρύου και της μητέρας, τόσο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και κατά τη γαλουχία.
• Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται οι απόψεις κάποιων άλλων ερευνητών, οι οποίοι πιστεύουν ότι, επειδή η φάση της αναπαραγωγής του είδους είναι η κορυφαία για τη γυναίκα, η φύση έχει προβλέψει και με τους αμυντικούς μηχανισμούς που διαθέτει κατορθώνει, με κατάλληλη ρύθμιση των ορμονών του οργανισμού κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας (οιστρογόνα, καλσιτονίνη, βιταμίνη D κ.ά.), όχι μόνο να προστατεύει τον σκελετό της μέλλουσας μητέρας αλλά και να τον ισχυροποιεί περισσότερο σε σχέση με την περίοδο πριν από την εγκυμοσύνη. Άρα, όσο περισσότερες εγκυμοσύνες έχει μια γυναίκα τόσο ισχυρότερος ο σκελετός της, άρα και τόσο λιγότερες οι πιθανότητες μια πολύτεκνη μητέρα να αναπτύξει οστεοπόρωση στο μέλλον.
• Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη ομάδα μελετητών που πιστεύει ότι, ανεξάρτητα από το τι πιθανόν συμβαίνει με τα οστά της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας, αν επηρεάζονται δηλαδή θετικά ή αρνητικά, το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την εγκυμοσύνη ή τις εγκυμοσύνες μέχρι την εμμηνόπαυση είναι αρκετά μεγάλο ώστε, αν έχει δημιουργηθεί κάποιο έλλειμμα ή πλεόνασμα οστού, η γυναίκα να προλάβει να το αποκαταστήσει, εφόσον βέβαια δεν υφίστανται οι υπόλοιποι παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση οστεοπόρωσης που προαναφέραμε.

Η έρευνα στην Ελλάδα

Δικές μας μελέτες που έχουν διεξαχθεί τόσο στο Κέντρο Οστεοπόρωσης του Μαιευτηρίου ΛΗΤΩ όσο και σε 7.000 γυναίκες περίπου σε όλη την Ελλάδα έδειξαν ότι ο κίνδυνος οστεοπόρωσης είναι μεγαλύτερος στις άτεκνες γυναίκες απ’ ό,τι σε αυτές που έχουν τέσσερα και περισσότερα παιδιά, αλλά για τις υπόλοιπες η εγκυμοσύνη δεν αποτελεί ούτε θετικό ούτε αρνητικό παράγοντα όσον αφορά τη μελλοντική μετεμμηνοπαυσιακή σκελετική υγεία τους.
Πιστεύουμε ότι, αν κάποια γυναίκα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας λαμβάνει συνολικά περί τα 1.000 mg περίπου ασβεστίου την ημέρα από διάφορες πηγές, δηλαδή είτε από τη διατροφή της είτε από χάπια, και διατηρεί τα επίπεδα της βιταμίνης D στο αίμα της σε φυσιολογικά επίπεδα, με τις κατάλληλες μετρήσεις, δεν χρειάζεται να ανησυχεί για την ποιότητα του σκελετού της κατά τη μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο.