Προγεννητικός έλεγχος-Καινόύργιες μέθοδοι, καλύτερα αποτελέσματα

Από τη Βούλα Βελισσαρίου,
PhD, Διευθύντρια Τμήματος Γενετικής και Μοριακής Βιολογίας,
Γενικής, Μαιευτικής/Γυναικολογικής & Παιδιατρικής Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ

Οι χρωμοσωματικές ανωμαλίες αποτελούν τα συχνότερα γενετικά νοσήματα στον άνθρωπο και μία από τις βασικές αιτίες νοητικής υστέρησης και σοβαρών συγγενών ανωμαλιών. Οι επιστημονικές εξελίξεις στον τρόπο με τον οποίο εντοπίζονται προοιωνίζονται αυξημένα ποσοστά επιτυχούς διάγνωσης.

Η συχνότερη χρωμοσωματική ανωμαλία είναι η τρισωμία 21, κλινική εικόνα της οποίας αποτελεί το σύνδρομο Down, με συχνότητα 1 στις 800 γεννήσεις. Ο καρυότυπος του εμβρύου αποτελεί μέχρι σήμερα τον χρυσό κανόνα για τη διάγνωση των χρωμοσωματικών ανωμαλιών.
Ο προγεννητικός έλεγχος των χρωμο-σωματικών ανωμαλιών του εμβρύου συνιστάται κυρίως στις κυήσεις με αυξημένο κίνδυνο λόγω προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας της μητέρας, ενδείξεων κατά τον βιοχημικό προγεννητικό έλεγχο πρώτου και δευτέρου τριμήνου, υπερηχογραφικών ανωμαλιών του εμβρύου ή όταν ένας από τους γονείς είναι φορέας χρωμοσωματικής ανακατάταξης. Πραγματοποιείται με λήψη χοριο-νικών λαχνών -τροφοβλάστη- (11-13 εβδομάδες), με αμνιοπαρακέντηση (16-20 εβδομάδες) και με λήψη εμβρυϊκού αίματος (μετά την 20ή εβδομάδα). Ο κίνδυνος αποβολής, τόσο για τη λήψη χο-ριονικών λαχνών όσο και την αμνιοπαρακέντηση, κυμαίνεται από 0,5% έως 1 %.
Με τη μέθοδο ταχείας προγεννητικής διάγνωσης QF-PCR εξάγεται ένα πρώτο αποτέλεσμα για τις συχνότερες τρισω-μίες (13, 18, 21 και Χ) σε 24-48 ώρες και lilc&htalLb στη συνέχεια ολοκληρώνεται η εξέταση με τον συμβατικό καρυότυπο μετά από καλλιέργεια.
Για τη διάγνωση των μικροελλειμμά-των/μικροδιπλασιασμών που δεν είναι δυνατό να παρατηρηθούν με τον συμβατικό καρυότυπο εφαρμόζονται σήμερα επιτυχώς οι μέθοδοι FISH και MLPA.
Εφαρμόζονται για τη διερεύνηση πληθώρας νοσημάτων των οποίων η συχνότητα είναι 1/1.200 γεννήσεις. Τα κυριότερα από αυτά είναι τα σύνδρομα di George, Williams, Prader-Willi κ.ά.

Η νέα μέθοδος
Η νέα μέθοδος με την οποία ανιχνεύονται όλες οι χρωμοσωματικές ανωμαλίες σε ολόκληρο το γονιδίωμα με μία εξέταση είναι η array CGH ή, πιο απλά, ο μοριακός καρυότυπος. Το ερώτημα λοιπόν είναι γιατί δεν αντικαθίσταται ο συμβατικός καρυότυπος από τον μοριακό;
Κυρίως αφορά στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Ο αριθμός των επαναλήψεων του DNA που ποικίλλει από άτομο σε άτομο (copy number variation), αποτελεί συχνά αιτία πολυμορφισμών χωρίς καμία κλινική επίπτωση. Έχουν αναφερθεί μεγάλες ελλείψεις ή διπλασιασμοί, της τάξης ακόμη και των 10Mb, χωρίς κλινικές επιπτώσεις. Συνεπώς, πριν αρχίσει η εφαρμογή του μοριακού κα-ρυοτύπου στην προγεννητική διάγνωση σε επίπεδο ρουτίνας, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να ερμηνεύσουμε τα αποτελέσματα και να τα συσχετίζουμε με το φαινότυπο.
Είναι γνωστό ότι κύτταρα του εμβρύου κυκλοφορούν στο αίμα της εγκύου. Παρ' όλο που αρχικά η χρήση αυτών των κυττάρων φαινόταν να υπόσχεται πολλά για τη μη επεμβατική προγεννητική διάγνωση γενετικών νοσημάτων στο αίμα της εγκύου χωρίς τον κίνδυνο αποβολής, στην πορεία αποκαλύφθηκαν σοβαρά προβλήματα, με κυριότερο τον εξαιρετικά μικρό αριθμό στο μητρικό αίμα. Η ανακάλυψη εξωκυτταρι-κού εμβρυϊκού DNA (cff-DNA: cell free fetal DNA) από τον Lo και συνεργάτες το 1997 υπήρξε σημαντικότατο βήμα στη μη επεμβατική προγεννητική διάγνωση. Στην κλινική πράξη οι παραπάνω μεθοδολογίες έχουν αποδειχθεί χρήσιμες στην επιτυχή διάγνωση του φύλου του εμβρύου σε περιπτώσεις φυλοσύνδετου νοσήματος, καθώς και στον παράγοντα rhesus (RhD) του εμβρύου σε περιπτώσεις RhD(-) εγκύων γυναικών.

Σημαντικές αλλαγές
Τα επόμενα έτη αναμένονται σημαντικές αλλαγές όσον αφορά στην προγεννητική διάγνωση των γενετικών νόσων, και ειδικότερα των χρωμοσωματικών ανωμαλιών, που εξαρτώνται τόσο από την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών όσο και από κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. Όταν ξεπεραστούν οι δυσκολίες ερμηνείας των ευρημάτων με τον μοριακό καρυότυ-πο, που υπολογίζεται ότι θα είναι περίπου στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, και οι εξελίξεις στην τεχνολογία θα μειώσουν το κόστος, προβλέπεται ο συμβατικός καρυότυπος σε πολλές περιπτώσεις να αντικαθίσταται από τον μοριακό.
Επίσης, προσδοκούμε ότι οι νέες εξελίξεις στον τομέα της μη επεμβατικής προγεννητικής διάγνωσης είναι πιθανό ακόμη και μέσα στα επόμενα 5 έτη να καταστήσουν εφικτή αρχικά τη διάγνωση των συχνοτέρων αριθμητικών ανωμαλιών στο αίμα της εγκύου και στη συνέχεια τη διάγνωση όλων των χρωμοσωματικών ανωμαλιών με τον μοριακό καρυότυπο.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι για πάνω από 30 έτη ο συμβατικός προγεννητικός καρυότυπος έχει αποτελέσει το πλέον χρήσιμο εργαλείο στη διάγνωση των χρωμοσωματι-κών ανωμαλιών του εμβρύου. Μέχρι να αποδειχθεί ότι οι νέες μεθοδολογίες είναι εξίσου αποτελεσματικές, οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί προκειμένου να μη διακοπούν κυήσεις υγιών εμβρύων ή γεννηθούν νεογνά με χρωμοσωματικές ανωμαλίες.