Αναιμία και Κύηση-Η αναιμία και οι μορφές της κατά την εγκυμοσύνη

Από την κα Κατερίνα Φοίφα,
Αιματολόγο, Συνέργατη Μαιευτηρίου «Λητώ»

Ως αναιμία ορίζεται η χαμηλή τιμή της αιμοσφαιρίνης (Hb). Οι φυσιολογικές τιμές που ορίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι Hb 12,5g για τις γυναίκες και Hb 13,5 για τους άνδρες, δηλ. αιματοκρίτης (Hct) αντίστοιχα 37,5% για τις γυναίκες και 40,5% για τους άνδρες.
Σήμερα οι διάφορες μορφές αναιμίας – και ιδιαίτερα η σιδηροπενική αναιμία – αντιπροσωπεύουν το πιο συχνό νόσημα στον δυτικό κόσμο.
Θα δούμε τις μορφές αναιμίας που σχεδόν πάντα εμπλέκονται με την κύηση.
Στις εγκύους οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη μπορούν να είναι χαμηλότερες (π.χ 34% σε μονή κύηση και 30% σε πολύδυμο κύηση) ακόμα και όταν οι αποθήκες σε σίδηρο, φυλλικό οξύ και Vit B12 είναι επαρκείς. Αυτές οι χαμηλές τιμές αντανακλούν τη φυσιολογική υδραιμία της κύησης και δε δεικνύουν μείωση του κορεσμού του αίματος σε οξυγόνο Ο2, όπως στην πραγματική αναιμία.
Σε φυσιολογικές συνθήκες μία έγκυος έχει υπερπλασία της ερυθράς σειράς στον μυελό και αύξηση της μάζας (αριθμού) των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα. Πέραν της περίπτωσης εκτεταμένης απώλειας αίματος κατά τον τοκετό, ο αιματοκρίτης γενικά ανέρχεται αμέσως μετά από αυτόν.
Απουσία αιμοαραίωσης στην όψιμη κύηση, υποδηλώνει ανεπαρκή αύξηση του όγκου του αίματος, που μπορεί να σχετίζεται με καθυστέρηση ενδομήτριας ανάπτυξης, υπέρταση κύησης και εμβρυϊκό θάνατο.
Ως αναιμία κύησης ορίζεται όταν η αιμοσφαιρίνη είναι <10gr.
Παρά ταύτα, κάθε έγκυος με επίπεδα αιμοσφαιρίνης <11gr/ 11,5gr/ κατά την έναρξη της κύησης πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αναιμική, και αυτό γιατί με την αιμοαραίωση που θα επακολουθήσει, η αιμοσφαιρίνη θα πέσει περαιτέρω.
Αναιμία παρατηρείται σε περίπου 80% των εγκύων γυναικών.
Ανεπάρκεια σιδήρου (σιδηροπενία) ευθύνεται για το 95% των περιπτώσεων αναιμίας της κύησης. Η έλλειψη σιδήρου οφείλεται κυρίως σε ανεπαρκή πρόσληψη, (κακή διατροφή, άθληση, κ.λπ.) ή σε προηγούμενες κυήσεις που έχουν ως συνέπεια να μην προλάβει να αποκατασταθεί.
Το κατά πόσο η σε βάση ρουτίνας σιδηροθεραπεία κατά τη διάρκεια της κύησης είναι απαραίτητη τελεί υπό αμφισβήτηση. Παρά τη γενική θεώρηση όμως συμπληρωματικός σίδηρος (θειικός σίδηρος 325 –650mg\ημέρα) συνήθως συνιστάται για τις περισσότερες εγκύους, ακόμη και όταν η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης (Hb) είναι φυσιολογική στην έναρξη της κύησης. Αυτή η προφυλακτική αγωγή προλαμβάνει τη μείωση των σιδηραποθηκών και την αναιμία που μπορεί να προέλθει από αιμορραγία ή μία επόμενη κύηση.
Οι έγκυοι εξ ορισμού έχουν έλλειμμα στις σιδηραποθήκες (βάσει του Π.Ο.Υ το 90% των γυναικών κατά την έναρξη της κύησης είναι σε λανθάνουσα σιδηροπενία) το οποίο από το καθημερινό τους διαιτολόγιο δεν συμπληρώνεται.
Διαγνωστικά της σιδηροπενικής αναιμίας είναι:
1) Hct <33%, MCV <79 ή σίδηρος ορού <60, φερριτίνη οριακή, ή χαμηλή, υψηλή TIBC.
2) Στο αίμα ανευρίσκονται τα χαρακτηριστικά υπόχρωμα, μικροκυτταρικά ερυθρά.
Η διάγνωση δύναται να επιβεβαιωθεί από τους ερυθροκυτταρικούς δείκτες (Hb, Hct, MCV, MCH), από τον σίδηρο ορού και την TIBC (σιδηροδεσμευτική ικανότητα).
Οι έγκυοι με σιδηροπενία αντιμετωπίζονται επιτυχώς με χορήγηση 325 mg σιδήρου (1tab) ή σε πολυβιταμινούχο σκεύασμα (με φυλλικό οξύ μαζί).
Υψηλότερες δόσεις αυξάνουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες από το γαστρεντερικό, ειδικά δυσκοιλιότητα, οπότε η μία δόση «μπλοκάρει» (αποκλείει) την απορρόφηση της επόμενης δόσης μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τη συνολική πρόσληψη. Περίπου 20% των εγκύων δε λαμβάνουν ή δεν απορροφούν σίδηρο. Σπανίως απαιτείται η παρεντερική χορήγηση.
Στην περίπτωση αυτή χορηγείται ενδομυϊκώς (ΙΜ) σε διαιρεμένες δόσεις, μέρα παρά μέρα μέχρι συνολικής δόσης >1000>mg. Πάντα μετά το πρώτο τρίμηνο μπορεί να δοθεί ενδομυϊκός σίδηρος.
Λόγω του ότι ο σίδηρος διαπερνά τον ομφαλοπλακουντιακό φραγμό, ο αιματοκρίτης των νεογνών είναι γενικά φυσιολογικός, παρά την αναιμία της μητέρας, αλλά ο συνολικός σίδηρος των νεογνών αυτών είναι συνήθως μειωμένος δείχνοντας την πρώιμη συμπλήρωση με σίδηρο. Εάν δεν ανταποκριθεί η αναιμία με τη χορήγηση σιδήρου, θα πρέπει να υποπτευθούμε την έλλειψη φυλλικού οξέως.
Μια ιδιαίτερη ομάδα γυναικών στην οποία πρέπει να δοθεί σημασία, είναι αυτές που φέρουν σε ετερόζυγη μορφή τον γόνο της β-μεσογειακής αναιμίας (στίγμα). Συνήθως, λόγω της πρόωρης αιμοκαθαίρεσης, έχουν υψηλές τιμές σιδήρου και φερριτίνης, όπως και υψηλό αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων. Πολύ συχνά, λόγω του τρόπου ζωής των (διατροφή, άθληση) συνυπάρχει και σιδηροπενία. Για αυτό το λόγο, μαζί με το φυλλικό που αυτές ούτως ή άλλως λαμβάνουν, θα πρέπει να λαμβάνουν και σίδηρο μετά τον έλεγχο.
Ανεπάρκεια φυλλικού οξέως με σοβαρή αναιμία, μακροκυττάρωση, είναι σχετικά ασυνήθης, αλλά εργαστηριακή απόδειξη βρίσκουμε στο 0,5-1.5% των εγκύων γυναικών. Πρώιμο στοιχείο είναι η παρουσία μακροκυττάρωσης στο επίχρισμα του αίματος. Η διάγνωση επιβεβαιώνεται από τα χαμηλά επίπεδα φυλλικού στον ορό.
Η έλλειψη φυλλικού έχει εμπλακεί με fetal alcohol σύνδρομο αύξηση κινδύνου spina bifida.
Σε όλες τις εγκύους δίδεται καθημερινά συμπλήρωμα 0,8mg φυλλικού.
Στην περίπτωση μεγαλοβλαστικής αναιμίας, η αναιμία δύναται να είναι σοβαρή Hb <6gr/dL.
ΕΛΛΕΙΨΗ Vit B12 δεν είναι τόσο συχνή και χαρακτηρίζεται από μακροκυττάρωση και αναιμία. Η κύρια αιτία σε τόσο νεαρές ηλικίες είναι η ατροφική γαστρίτιδα αυτοανόσου τύπου. Συνιστάται η ενδομυϊκή χορήγηση (ΙΜ) Vit. B12.

Παράγοντες κινδύνου αναιμίας
Δίδυμη, πολύδυμη κύηση.
Φτωχή διατροφή.
Κάπνισμα που μειώνει την απορρόφηση σημαντικών στοιχείων διατροφής.
Σύνδρομα δυσαπορρόφησης.
Αντιεπιληπτικά φάρμακα.
Σε κάθε περίπτωση οι έγκυοι θα πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες του γιατρού τους και να τους αναφέρουν οποιοδήποτε σύμπτωμα έχει παρουσιαστεί.