Δωρεά ωαρίων-Πότε πρέπει να το μαθαίνει το παιδί
Από το Δρ Δημήτριο Γιάνναρη
Μαιευτήρας - Γυναικολόγος Αναπαραγωγής, Συνεργάτης Μαιευτηρίου ΛΗΤΩ
Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να γίνει ευρέως αποδεκτή, αλλά σήμερα η δωρεά ωαρίων είναι μια διαδεδομένη λύση για τα υπογόνιμα ζευγάρια που θέλουν να αποκτήσουν παιδί. Η μέθοδος, όμως, δημιουργεί κάποια ηθικά διλήμματα, ένα εκ των οποίων αφορά «στη σωστή ώρα και στο σωστό τρόπο» για να αποκαλυφθεί η αλήθεια στο παιδί. Οι νεότερες έρευνες δίνουν τις απαντήσεις.
Από τη δεκαετία του ’80 πολλές υπογόνιμες γυναίκες κατάφεραν να γίνουν μητέρες μέσα από προγράμματα δωρεάς ωαρίων. Η μέθοδος αυτή, αν και αντιμετωπίστηκε αρχικά με δυσπιστία από τα υπογόνιμα ζευγάρια κυρίως λόγω ηθικών διλημμάτων, στη συνέχεια έγινε ευρέως αποδεκτή κι έτσι σήμερα ξέρουμε ότι το 2005 έγιναν 11.000 εμβρυομεταφορές σε κύκλους δωρεάς ωαρίων στην Ευρώπη, ενώ το 2006 από 15.500 εμβρυομεταφορές στην Αμερική γεννήθηκαν 10.000 νεογνά. Παρά το μεγάλο αριθμό των νεογνών που γεννιούνται έπειτα από δωρεά ωαρίων, υπάρχουν λίγες δημοσιευμένες έρευνες για την παρακολούθηση των παιδιών αυτών μετά τη γέννησή τους. Αυτές που υπάρχουν δεν έδειξαν κάποια αρνητική συνέπεια στη σχέση μητέρας - παιδιού, στην ποιότητα της γονεϊκότητας ή στη συναισθηματική υγεία των παιδιών, παρά την έλλειψη γενετικής σχέσης μεταξύ μητέρας και παιδιού.
Τ α ε ρ ω τ ή μ α τ α
Μετά το 2000 στη βιβλιογραφία οι έρευνες επικεντρώθηκαν πια στο αν και πότε θα αποκαλυφθεί στα παιδιά αυτά η αλήθεια. Μέχρι τότε ήταν περισσότερο από αυτονόητο ότι η πραγματικότητα παρέμενε μυστική από τους απογόνους. Στις περισσότερες από αυτές η αποκάλυψη έγινε από τη μητέρα, ενώ ο μέσος όρος ηλικίας των παιδιών ήταν τα 9 έτη.Η μητέρα είναι αυτή που, ακόμα και σε οικογένειες με υιοθετημένα παιδιά, συνήθως αποκαλύπτει την αλήθεια, ενώ ο πατέρας συμμετέχει κυρίως όταν ο απόγονος ζητά πρόσθετες πληροφορίες. Εδώ σημειώνουμε ότι η αποκάλυψη της δωρεάς σπέρματος φαίνεται ότι γίνεται λίγο νωρίτερα,με μέση ηλικία του απογόνου τα 6 έτη.Επίσης, φαίνεται ότι η αποκάλυψη χρήσης δωρεάς σπέρματος στον απόγονο είναι περισσότερο διαδεδομένη σε σχέση με τη δωρεά ωαρίων, που σημαίνει ότι η χρήση σπέρματος δότη είναι πιο διαχειρίσιμη από τις οικογένειες απ’ ό,τι η χρήση ωαρίων δότριας.Στις μέχρι το 2000 δημοσιευμένες έρευνες το ποσοστό των γονέων που σκόπευε να αποκαλύψει την αλήθεια στον απόγονο κάποια στιγμή κυμαινόταν στο 26% - 81%, πολύ λίγοι απαντούσαν αν τελικά το έκαναν (απέφευγαν να δώσουν απάντηση), ενώ ακόμη λιγότεροι πιστεύουμε ότι τελικά το έκαναν.
Στη δεκαετία 2000 - 2010 άρχισε σιγά-σιγά στον δυτικό κόσμο η αλλαγή στάσης των γονέων, όπου πλέον η αποκάλυψη στον απόγονο της αλήθειας γίνεται συχνότερα και αυτό ενθαρρύνθηκε από τους ψυχολόγους και τους παιδοψυχιάτρους. Σε πολλές χώρες, εξάλλου, του δυτικού κόσμου επιτρέπεται στον απόγονο μετά την ενηλικίωσή του η πρόσβαση σε όλα τα δεδομένα, ακόμα και στην ταυτότητα της δότριας. Το τελευταίο δεν επιτρέπεται στην Ελλάδα, όπως και σε κάποιες άλλες χώρες της Δύσης, εκτός αν συντρέχουν λόγοι υγείας του απογόνου, οπότε μπορεί να έχει πρόσβαση στα αρχεία, αλλά και πάλι ανώνυμα.
Α π ο κ ά λ υ ψ η κ α ι α ν τ ί δ ρ α σ η
Οι περισσότεροι γονείς περιγράφουν τη διαδικασία αποκάλυψης ως αρκετά επώδυνη και δύσκολη. Το πιο δύσκολο γι’ αυτούς, όπως το αναφέρουν στις έρευνες, είναι «πώς θα το πουν στο παιδί». Χρησιμοποιούν συνήθως μια αφήγηση, όπου εξηγούν ότι κάποιο μέρος του σώματός τους «έσπασε» κι έτσι δεν μπορούσαν να κάνουν μωρό, ζήτησαν τη βοήθεια του γιατρού και της δότριας και τελικά έγινε το «παιδί-θαύμα», όπως αποκαλούν το παιδί τους, δίνοντας έμφαση στο «τι σημαίνει γι’ αυτούς» και στο πόσο ξεχωριστό είναι. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν γραφτεί και βιβλία για το πώς μπορεί να γίνει
η αποκάλυψη της δωρεάς στο παιδί,με πιο γνωστό το «My Story» (Cooke,1991).
Οι γονείς αναρωτιούνται τι ερωτήσεις μπορεί το παιδί να τους υποβάλει και πώς θα απαντήσουν σ’ αυτές, ενώ τους ενδιαφέρει επίσης αν η αποκάλυψη της αλήθειας μπορεί να έχει επιπτώσεις σε αυτό. Ακόμη, φοβούνται την «απόρριψη» που μπορεί να εισπράξουν από το παιδί τους, όμως σε όλες τις έρευνες οι γονείς δηλώνουν ανακουφισμένοι και ήρεμοι μετά την αποκάλυψη, ενώ αναφέρουν πως δε μετάνιωσαν για την επιλογή τους.
Οι δημοσιευμένες έρευνες μαζί με τη στάση των γονέων κατέγραψαν και την αντίδραση και γενικότερα τη συμπεριφορά των παιδιών μετά την αποκάλυψη της γενετικής τους προέλευσης. Οι αντιδράσεις τους ποικίλλουν: περιέργεια, ουδέτερη συμπεριφορά,καμία αντίδραση. Σε σουηδική μελέτη οι γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά δεν έκαναν ερωτήσεις, αλλά απάντησαν με κοφτά σχόλια όπως «και τι έγινε;», ενώ σε άλλες μελέτες αντέδρασαν με λύπη και με ερωτήσεις όπως «δηλαδή δεν είστε οι πραγματικοί μου γονείς;». Ακόμη όμως και στην τελευταία περίπτωση οι γονείς δήλωσαν ότι τελικά η
όλη διαδικασία δεν ήταν τόσο επώδυνη όσο ανέμεναν.
Η κ α τ ά λ λ η λ η ώ ρ α
Ένα άλλο ερώτημα που απασχολεί τις έρευνες είναι ποια θεωρείται κατάλληλη ηλικία για τη διαδικασία της αποκάλυψης της πραγματικότητας στα παιδιά. Αυτό γιατί είναι αρκετά δύσκολο για ένα παιδί στη νηπιακή ηλικία να κατανοήσει θέματα που έχουν να κάνουν με γενετική, βιολογία και κληρονομικότητα. Σύμφωνα με αμερικανική έρευνα, αυτό αρχίζει να γίνεται στην ηλικία των 7 - 8 ετών, οπότε και είναι καλύτερο να ξεκινούν τέτοιες συζητήσεις.
Από τις δύο πλέον πρόσφατα δημοσιευμένες μελέτες -η μία από τη Φινλανδία και η άλλη από τη Βρετανία- προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα:
- Το 61% των μητέρων σκόπευε να αποκαλύψει κάποια στιγμή το «μυστικό» στο παιδί. Το ποσοστό για τους πατέρες ήταν 60%.
- Στην πλειονότητα η μητέρα είναι αυτή που το αποκαλύπτει, όταν το παιδί είναι πολύ μικρό (μικρότερο των 3 ετών)το 83% των γονέων σκοπεύει να του πει την αλήθεια, ενώ το ποσοστό αυτό γίνεται 44% όταν το παιδί έχει πια μεγαλώσει (13 - 14 ετών).
- Πολύ υψηλό ποσοστό των γονέων που συμμετείχαν στις μελέτες (85%) αποκάλυψε σε άλλα πρόσωπα τη φύση της σύλληψης του παιδιού. Οι μητέρες περισσότερο από τους πατέρες θεώρησαν ότι η ψυχολογική υποστήριξη κατά τη διάρκεια της σύλληψης ήταν μάλλον αναποτελεσματική, βρήκαν όμως πολύ χρήσιμη τη συζήτηση με τους ψυχολόγους και τους κοινωνικούς λειτουργούς όταν αυτή έγινε μετά τον τοκετό και στη φάση της αποκάλυψης στον απόγονο.
- Στη μεγάλη πλειονότητα τα παιδιά αντέδρασαν μάλλον ουδέτερα, σίγουρα ψύχραιμα και καθόλου αρνητικά, ενώ δε φάνηκε να διαταράχτηκε η σχέση γονέων και παιδιού.
Όταν τα παιδιά ήταν στην ηλικία των 7 ετών, φαίνεται να κατανόησαν καλύτερα την κατάσταση της δωρεάς ωαρίων σε σχέση με την ηλικία των 4.
Ζούμε στη σύγχρονη εποχή, την εποχή της τεχνολογίας, της επιστήμης και της γνώσης. Ταυτόχρονα όμως, ζούμε και στην εποχή των μεγάλων διλημμάτων.
Η πληροφόρηση και η χωρίς αναστολές ενημέρωση μπορεί να βοηθήσουν στην αντιμετώπισή τους. Σίγουρα ιδανικές λύσεις δεν υπάρχουν, όμως χρέος της επιστήμης είναι να βρίσκει τις καλύτερες δυνατές...